Η διαΝΕΟσις δημοσιεύει μια νέα ανάλυση για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα και δυο κείμενα για την ένταξη των μεταναστών και των προσφύγων, συγκεντρώνοντας ταυτόχρονα πληροφορίες και δεδομένα για θέματα ισότητας και συμπερίληψης στην Ελλάδα.
Η διαΝΕΟσις, ήδη από την ίδρυσή της το 2016, δημοσιεύει πλούσιο ερευνητικό υλικό, το οποίο αποτυπώνει τις αντιλήψεις και τα στερεότυπα της ελληνικής κοινωνίας απέναντι σε μετανάστες, πρόσφυγες, ΑμεΑ, ΛΟΑΤΚΙ+ και άλλες ειδικές ομάδες του πληθυσμού. Επιπλέον, διερευνά τις εφαρμοζόμενες πολιτικές για τη ζωή και για την ένταξη αυτών των ομάδων στην ελληνική κοινωνία. Η σελίδα αυτή παραθέτει τρεις νέες σχετικές δημοσιεύσεις και επίσης συγκεντρώνει αρκετές παλαιότερες, με στόχο να αναδειχθούν τόσο τα εμπόδια, όσο και οι σημαντικές ευκαιρίες για συνύπαρξη και συμπερίληψη στην ελληνική κοινωνία.
Πιο πρόσφατη δημοσίευση στο πλαίσιο αυτής της θεματικής αποτελεί η ανάλυση με τίτλο "Κατακτήσεις και προκλήσεις για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα στην Ελλάδα και την ΕΕ: Μια κοινωνικο-νομική προσέγγιση", την οποία υπογράφει η διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας, Νομικός και Μέλος της Συντονιστικής Ομάδας της Intersex Greece, Νικολέττα Πικραμένου. Λίγους μήνες μετά την επέκταση του δικαιώματος στον γάμο για τα ομόφυλα ζευγάρια η έκθεση που δημοσιεύεται αποτυπώνει το σημερινό καθεστώς, σχολιάζει τα βήματα και τις μεταρρυθμίσεις που έχουν γίνει, αλλά επιπλέον εντοπίζει κενά και αδυναμίες. Μπορείτε να τη διαβάσετε ολόκληρη παρακάτω, ενώ επίσης μπορείτε να ακούσετε και το 4ο επεισόδιο της σειράς podcast Debrief, όπου η συγγραφέας της ανάλυσης εξηγεί και σχολιάζει το ίδιο θέμα.
Οι αμέσως προηγούμενες δημοσιεύσεις αφορούσαν θέματα μετανάστευσης. Στην Ελλάδα σήμερα κατοικούν μόνιμα περισσότεροι από 750.000 άνθρωποι με ιθαγένεια άλλης χώρας. Η μεγάλη πλειοψηφία έφτασε και παρέμεινε στη χώρα κυρίως μετά το 1990, σε αλλεπάλληλα, διαφορετικά μεταξύ τους, κύματα μετανάστευσης. Όμως οι προσπάθειες ένταξής τους στην ελληνική κοινωνία, στον βαθμό που υπήρξαν, ήταν συχνά αποσπασματικές και αναποτελεσματικές. Από την άλλη πλευρά, η επιτυχής ένταξη είναι αναγκαία για τη μακροπρόθεσμη κοινωνική συνοχή και οικονομική ευημερία της χώρας - ειδικά όσο οι απειλές της γήρανσης του πληθυσμού και της κλιματικής κρίσης γίνονται ολοένα πιο αισθητές. Σε μια κρίσιμη διεθνή συγκυρία, η διαΝΕΟσις δημοσιεύει δύο νέες εκθέσεις σχετικά με τις πολιτικές ένταξης μεταναστών και προσφύγων στην ελληνική κοινωνία.
Στην Ελλάδα σήμερα κατοικούν μόνιμα περισσότεροι από 750.000 άνθρωποι με ιθαγένεια άλλης χώρας. Όμως οι προσπάθειες ένταξής τους στην ελληνική κοινωνία, στον βαθμό που υπήρξαν, ήταν συχνά αποσπασματικές και αναποτελεσματικές.
Ο Άγγελος Τραμουντάνης, ερευνητής στο ΕΚΚΕ, στο κείμενο πολιτικής του εξετάζει τις ελληνικές πολιτικές ένταξης σε τέσσερις σημαντικούς τομείς: στην αγορά εργασίας, στην απόδοση ιθαγένειας, στην εκπαίδευση και στη συμμετοχή στα κοινά τα τελευταία 15 χρόνια. Δεν μένει απλώς στη χρήσιμη αποτύπωση της κατάστασης, αλλά παραθέτει επιπλέον καλά παραδείγματα από άλλες χώρες, καθώς και προτάσεις πολιτικής.
Παράλληλα, ο Δημήτρης Χριστόπουλος, καθηγητής Πολιτειολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, με μια συνολική, διεισδυτική ανάλυση περιγράφει το ελληνικό μεταναστευτικό καθεστώς από τη δεκαετία του ’90 έως σήμερα. Με κριτικό βλέμμα, σχολιάζει και αναδεικνύει το νομικό, πολιτικό και κοινωνικό υπόβαθρο των πολιτικών ένταξης. "Σαν συνολική αποτίμηση, το ελληνικό καθεστώς μετανάστευσης χρειάζεται επειγόντως ένα Control+Alt+Delete, να κάνει δηλαδή επανεκκίνηση με όσο μεγαλύτερες συναινέσεις και, όσο γίνεται, λιγότερες ιδεοληψίες", γράφει στο κείμενό του. "Ο συνδυασμός της αδράνειας με τη μονοδιάστατη έμφαση στο δόγμα της αποτροπής, δεν είναι μόνο εστία απαξίωσης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, αλλά ζωτικό πρόβλημα για την κοινωνική συνοχή στη χώρα".
ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΕΣ, ΜΑΤΑΙΩΣΕΙΣ, ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ (PDF)
ΣΥΝοπτικη ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΘΕΣΕΩΝ (PDF)
Παρακάτω επίσης μπορείτε να παρακολουθήσετε τους δύο συγγραφείς των κειμένων πολιτικής να εξηγούν αναλυτικά το περιεχόμενό τους συνομιλώντας με τη διευθύντρια ερευνών της διαΝΕΟσις, Φαίη Μακαντάση στο πρώτο επεισόδιο της σειράς podcast "Έρευνες".
Ωστόσο, η σχετική δραστηριότητα δεν εξαντλείται εκεί. Τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο η διαΝΕΟσις συμμετείχε στο δημόσιο πρόγραμμα της έκθεσης σύγχρονης τέχνης space of togetherness, του οργανισμού ΝΕΟΝ. Το δίγλωσσο ενημερωτικό έντυπο το οποίο διανεμήθηκε στους επισκέπτες της έκθεσης συγκεντρώνει ενδιαφέρουσες πληροφορίες και δεδομένα για θέματα ισότητας και συμπερίληψης στην Ελλάδα.
ΕΜΠΟΔΙΑ ΚΑΙ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΣΥΝΥΠΑΡΞΗΣ - BARRIERS AND OPPORTUNITIES FOR TOGETHERNESS
Παράλληλα, στο πλαίσιο της ίδιας έκθεσης, ο οργανισμός διοργάνωσε δύο ανοιχτές για το κοινό εκδηλώσεις. Η πιο πρόσφατη από αυτές πραγματοποιήθηκε στις 16 Οκτωβρίου και είχε τίτλο "Κανένα άτομο δεν περισσεύει: Όψεις συμπερίληψης και συνύπαρξης". Οι ομιλητές ανέλυσαν και σχολίασαν, πολλές φορές βιωματικά, τις συνθήκες διαβίωσης ατόμων από ειδικές ομάδες του πληθυσμού στην Ελλάδα, καθώς και τα σημαντικά κενά πολιτικής που υπάρχουν. Μπορείτε να παρακολουθήσετε ολόκληρη την ενδιαφέρουσα και ζωντανή εκδήλωση παρακάτω.
Είχε προηγηθεί, στις 25 Σεπτεμβρίου ακόμη μια ενδιαφέρουσα συζήτηση στον ίδιο χώρο της έκθεσης με τίτλο "Πολιτικές συμπερίληψης στην Ελλάδα". Σε αυτή μάλιστα συμμετείχαν τόσο ο Αγγ. Τραμουντάνης, όσο και ο Δ. Χριστόπουλος, οι οποίοι παρουσίασαν και συζήτησαν τα βασικά σημεία των πρόσφατων δημοσιεύσεων τους. Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για τις δυο εκδηλώσεις εδώ.
Ασφαλώς, η μετανάστευση αποτελεί ζήτημα με σημαντική ευρωπαϊκή διάσταση. Τον Μάιο, οι ηγέτες των χωρών της ΕΕ υιοθέτησαν το πολυαναμενόμενο Σύμφωνο για το Άσυλο και τη Μετανάστευση, ένα εκτενές κείμενο 1.400 σελίδων για τη διαχείριση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών στην Ευρώπη. Πρόκειται για την κατάληξη μιας διαδικασίας που είχε αρχίσει πολλά χρόνια νωρίτερα, από το 2016. Στο πλαίσιο μιας συλλογής αναλύσεων για τις μελλοντικές ευρωπαϊκές προκλήσεις, η καθηγήτρια της Νομικής στο ΕΚΠΑ και γενική διευθύντρια του ΕΛΙΑΜEΠ, Μαρία Γαβουνέλη, εξηγεί και σχολιάζει τις πολιτικές μετανάστευσης στην ΕΕ και, κυρίως, τις καινοτομίες αλλά και τις ανεπάρκειες αυτής της νέας πρωτοβουλίας.
ΤΟ ΑΣΥΛΟ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΩΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ (PDF)
Ένα παλαιότερο άρθρο, από το 2021, του καθηγητή του Πανεπιστημίου Μπίλκεντ και Επικεφαλής του Προγράμματος Τουρκίας του ΕΛΙΑΜΕΠ Γιάννη Γρηγοριάδη διατύπωσε μια ενδιαφέρουσα πρόταση "οικονομικής και πολιτιστικής διπλωματίας", η οποία αφορά τη μεταναστευτική στρατηγική της χώρας.
7 στους 10 πιστεύουν ότι η Ελλάδα θα πρέπει να γίνει πιο αυστηρή στη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών. Όμως, ταυτόχρονα 6 στους 10 αναγνωρίζουν ότι η φυγή μεταναστών δημιουργεί πρόβλημα στην οικονομία.
Όμως οι πολιτικές για τη μετανάστευση δεν προκύπτουν σε "κενό αέρος", αλλά αντανακλούν σε κάποιο βαθμό τις απόψεις και τις αξίες του πληθυσμού. Στην Ελλάδα, 7 στους 10 πιστεύουν ότι η χώρα θα πρέπει να γίνει πιο αυστηρή στη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών. Όμως, ταυτόχρονα περισσότεροι από 6 στους 10 αναγνωρίζουν ότι η φυγή μεταναστών δημιουργεί πρόβλημα στην οικονομία και ότι η Ελλάδα πρέπει να δέχεται μετανάστες ανάλογα με τις ανάγκες της οικονομίας της. 8 στους 10 συμφωνούν ότι σε δέκα χρόνια από σήμερα η Ελλάδα "θα είναι μια χώρα με πολλούς μετανάστες από πολλές χώρες". Ωστόσο, η πλειοψηφία (56%) βλέπει ως κάτι "καλό" τους πρόσφυγες, αλλά μόνο το 40% νιώθει το ίδιο για τους μετανάστες. Τι σημαίνουν όλα αυτά; Πώς μπορεί κάποιος να ερμηνεύσει αυτές τις απόψεις;
Στο πλαίσιο του πιο πρόσφατου "Τι πιστεύουν οι Έλληνες" το 2024, από όπου προέρχονται τα παραπάνω στοιχεία, η Research Director της Mindview, Νεφέλη Στουρνάρα, χαρτογραφεί τις αντιλήψεις των Ελλήνων για τους μετανάστες, σε μια διαφωτιστική ανάλυση που θίγει, μεταξύ άλλων, την εγχώρια αμφιθυμία: "Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν μια προτίμηση ως προς τους πρόσφυγες και μια προκατάληψη εναντίον των μεταναστών".
ΤΙ ΠΙΣΤΕΥΟΥΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ (PDF)
Το "Τι πιστεύουν οι Έλληνες", η μεγάλη δημοσκοπική έρευνα της διαΝΕΟσις περιλαμβάνει περισσότερες από 70 ερωτήσεις κάθε φορά που πραγματοποιείται. Η έρευνα καταγράφει εδώ και εννέα χρόνια σημαντικά στοιχεία για διαδεδομένα στερεότυπα και προκαταλήψεις του ελληνικού πληθυσμού απέναντι σε πολλές ειδικές ομάδες. "Τι πιστεύουν οι Έλληνες" για τα δικαιώματα των γυναικών και των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων; Πώς βλέπουν τους Ρομά ή τους μετανάστες από διαφορετικές περιοχές του κόσμου; Θα προσλάμβαναν ένα Άτομο με Αναπηρία;
Η διαΝΕΟσις έχει δημοσιεύσει μέχρι σήμερα έξι κύματα "Τι πιστεύουν οι Έλληνες" από το 2016. Η περιοδικότητα αυτή επιτρέπει την αποτύπωση άλλοτε ανεπαίσθητων, άλλοτε ριζικών μετατοπίσεων στις αξίες του πληθυσμού.
διαβάστε ακόμα
Τα Συναισθήματα Των Ελλήνων Σήμερα: Διαπιστώσεις Και Αναδιατυπώσεις
Το 2022, το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία πυροδότησε ένα νέο κύμα μετανάστευσης, με διαφορετικά χαρακτηριστικά αυτή τη φορά, και επομένως τον αντίστοιχο δημόσιο διάλογο. Το προηγούμενο, πέμπτο κύμα του "Τι πιστεύουν οι Έλληνες" ανέδειξε μια αισθητή αλλαγή στις απόψεις για τη μετανάστευση μετά την εισβολή. Στη σχετική ανάλυσή της, η καθηγήτρια της Α' Ψυχιατρικής Κλινικής του ΕΚΠΑ Μαρίνα Οικονόμου-Λαλιώτη σχολιάζει: "Τα ευρήματα της έρευνας του 2022, παρά τη θετικοποίηση των στάσεων απέναντι και στους πρόσφυγες και στους μετανάστες μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία και τα κύματα φυγής προς τη Δύση, εμπεριέχουν αντιφάσεις και αμφιθυμικές τάσεις".
Από το 2015 μέχρι το 2024 το ποσοστό του ελληνικού πληθυσμού που συμφωνεί με την ισότητα στον γάμο για τα ομόφυλα ζευγάρια αυξήθηκε κατά περίπου 60%.
Οι απόψεις του συνολικού πληθυσμού αποτελούν μόνο τη "μία όψη του νομίσματος". Είναι πρακτικά αδύνατο μια χώρα να διαχειριστεί το ζήτημα της ένταξης χωρίς να λάβει υπόψη τους ίδιους τους ανθρώπους τους οποιους (θα) αφορούν τα σχετικά μέτρα. Τι πιστεύουν επομένως οι ίδιοι οι μετανάστες και οι πρόσφυγες που ζουν στη χώρα; Τι τους έφερε εδώ; Τι τους ανησυχεί στις συνθήκες της ζωής τους, τι τους ευχαριστεί και πώς βλέπουν τη σχέση τους με τους γηγενείς ή με τους άλλους μετανάστες;
διαβάστε ακόμα
Τι Πιστεύουν Οι Μετανάστες
Το 2020, η διαΝΕΟσις δημοσίευσε μια δημοσκοπική έρευνα, καθώς και δευτερογενείς αναλύσεις, για τις απόψεις των μεταναστών και των προσφύγων που κατοικούν στην Ελλάδα. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 800 "νέων" (Σύρων, Αφγανών) και "παλαιότερων" μεταναστών (Αλβανών, Γεωργιανών) που ζουν στην Ελλάδα και ανέδειξε το προφίλ τους. 1 στους 2 από αυτούς δήλωσαν τότε ότι έφυγαν από την πατρίδα τους για να αποφύγουν τη βία, ενώ 84% δηλώναν ότι εργάζονται ανασφάλιστοι. Η γλώσσα, η έλλειψη χρημάτων και η έλλειψη πληροφόρησης ήταν τα τρία εμπόδια για την ένταξή τους, τα οποία οι ίδιοι ανάφεραν πιο συχνά. Παρά τις δυσκολίες, ήταν ενδιαφέρον ότι περισσότεροι από τους μισούς (54%) "παλαιότερους μετανάστες" του δείγματος δήλωναν ότι έχουν πια πτυχίο πανεπιστημίου.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από ομάδα ερευνητών υπό τον συντονισμό της Επικ. Καθηγήτριας Συγκριτικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Λάιντεν Βασιλικής Τσαγκρώνη και του Επικ. Καθηγητή Σπουδών Παγκοσμιοποίησης στο Πανεπιστήμιο του Μπράιτον Βασίλη Λεοντίτση, σε συνεργασία με την εταιρεία ερευνών ΚΑΠΑ Research. Τα ενδιαφέροντα αποτελέσματα αυτής της δημοσκοπικής έρευνας συνόδευσε ανάλυση στοιχείων από σχεδόν 50 ακαδημαϊκές μελέτες, η οποία σε μια σειρά από συμπεράσματα και προτάσεις πολιτικής.
Οι Απόψεις των Μεταναστών και των Προσφύγων (Παλαιών και Νέων)
που Βρίσκονται στην Ελλάδα (pdf)
ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΝΤΑΞΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (PDF)
Η γλώσσα, η έλλειψη χρημάτων και η έλλειψη πληροφόρησης ήταν τα τρία εμπόδια της ένταξης, τα οποία οι ίδιοι οι πρόσφυγες και μετανάστες αναφέρουν πιο συχνά. Είναι επίσης ενδιαφέρον ότι περισσότεροι από τους μισούς "παλαιότερους μετανάστες" δηλώνουν ότι έχουν πια πτυχίο πανεπιστημίου.
Είναι, ωστόσο, σημαντικό διαβάζοντας τους αριθμούς, τις πληροφορίες και τις αναλύσεις για τα πιο πρόσφατα κύματα μετανάστευσης κάποιος να θυμάται ότι οι μετακινήσεις πληθυσμών αποτελούν διαχρονικό φαινόμενο. Μπορεί συχνά κάθε κύμα μετανάστευσης να εκπλήσσει ή να αιφνιδιάζει, όμως το γεγονός ότι οι άνθρωποι αναζητούν ασφάλεια και ευκαιρίες για ευημερία σε άλλους τόπους είναι μάλλον συνηθισμένο. Τη δεκαετία του 1920, με την ανταλλαγή πληθυσμών, το ελληνικό κράτος υποδέχθηκε και ενσωμάτωσε επιτυχημένα περίπου 1,3 εκατομμύρια Έλληνες πρόσφυγες από την Ανατολία. Ένα νέο, μεγάλο ερευνητικό έργο αναλύει πολλές πηγές ποσοτικών δεδομένων και προσφέρει νέα γνώση τόσο για τη διαδικασία της ένταξης όσο και για την ίδια την εμπειρία του ξεριζωμού. Στο podcast "Debrief", ο Ηλίας Παπαϊωάννου, καθηγητής οικονομικών στο London Business School μοιράζεται μαζί μας στοιχεία και συμπεράσματα από το συγκεκριμένο έργο.
Εδώ μπορείτε να βρείτε συγκεντρωμένη την ερευνητική δραστηριότητα της διαΝΕΟσις σχετικά με το μεταναστευτικό και προσφυγικό ζήτημα στην Ελλάδα, η οποία περιλαμβάνει και αρκετές παλαιότερες δημοσιεύσεις.
Βέβαια, το ζητούμενο μια συνεκτικής κοινωνίας δεν επιτυγχάνεται μόνο μέσω της ενσωμάτωσης μεταναστών και προσφύγων. Η κοινωνική συνύπαρξη και συμπερίληψη έχει πολλές πτυχές και τα έμφυλα ζητήματα αποτελούν μία από αυτές, ίσως την πιο σημαντική, αφού αφορά άμεσα τους μισούς και πλέον κατοίκους στη χώρα.
Ο ελληνικός πληθυσμός μοιάζει αρκετά ευαισθητοποιημένος σε θέματα ισότητας ανδρών και γυναικών. Για παράδειγμα, στο πιο πρόσφατο "Τι πιστεύουν οι Έλληνες", το 94% συμφωνεί ότι η μητέρα και ο πατέρας πρέπει να έχουν ακριβώς τις ίδιες ευθύνες στη φροντίδα των παιδιών και ότι οι γυναίκες πρέπει να διευκολύνονται ώστε να μπορούν να εργαστούν. Σε άλλες μετρήσεις μια πλειοψηφία, άνω του 60% του συνόλου, θεωρεί ότι η ισότητα των φύλων έχει επιτευχθεί στην εργασία και στην πολιτική. Όμως, η πραγματικότητα είναι διαφορετική: οι γυναίκες στην Ελλάδα έχουν τη μεγαλύτερη διαφορά από τους άνδρες στα ποσοστά ανεργίας και αυτο-απασχόλησης στην ΕΕ. Μόνο 21% των βουλευτών στο Ελληνικό Κοινοβούλιο είναι γυναίκες ενώ οι άνδρες εργοδότες στη χώρα είναι υπερδιπλάσιοι των γυναικών.
διαβάστε ακόμα
50 Χρόνια Δημοκρατίας | Iσότητα à la Grecque: H Εκδίκηση της Πραγματικότητας
Το πρόσφατο άρθρο της καθηγήτριας στο Τμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αντιγόνης Λυμπεράκη, το οποίο θα συμπεριληφθεί στον υπό έκδοση συλλογικό τόμο της διαΝΕΟσις για την επέτειο της Μεταπολίτευσης, αναδεικνύει αυτή την παραδοξότητα. Σχολιάζει σκωπτικά: "Ίσως η μεγαλύτερη επιτυχία των πολιτικών ισότητας στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης είναι ότι κατάφεραν να πείσουν την κοινωνία ότι η ισότητα ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες κατακτήθηκε".
Η ίδια συμμετείχε, επίσης, σε ένα επεισόδιο της σειράς podcast της διαΝΕΟσις, "Με απλά λόγια" το 2022, όπου φώτισε, και πάλι, θέματα ισότητας και δικαιωμάτων των μειονοτήτων στη χώρα.
Σε έναν κόσμο που αντιμετωπίζει μεγάλες δημογραφικές, κλιματικές και γεωπολιτικές προκλήσεις, τα ζητήματα συμπερίληψης απασχολούν ολοένα και περισσότερους. Η ανάγκη για τη συνύπαρξη ατόμων, φύλων, εθνικοτήτων, γενεών και πολιτισμών είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Ταυτόχρονα, επηρεάζει την οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή, και κατά συνέπεια τις πολιτικές διακυβέρνησης.
