Η ανάληψη της Ευρωπαϊκής Προεδρίας από μια χώρα της ΕΕ αποτελεί ευκαιρία για τη χώρα αυτή να διαμορφώσει πολιτικές και σχέδια για το μέλλον της, και να προωθήσεις στους εταίρους της αλλά και στις αγορές το πώς οραματίζεται το οικονομικό της μέλλον. Τον Ιανουάριο του 2021, η Πορτογαλία ανέλαβε την προεδρία της ΕΕ και μία από τις κυριότερες προτεραιότητες που έβαλε για την οικονομία της ήταν η "Μπλε Οικονομία".

Η κίνηση αυτή δεν ήταν ούτε καινοφανής, ούτε μοναδική: η Πορτογαλία είναι μία από τις αναπτυγμένες χώρες που επενδύει σε αυτό τον τομέα, όπως η Ιρλανδία, το Ισραήλ, οι ΗΠΑ, αλλά και πολλές αναπτυσσόμενες χώρες που βρίσκουν στις θαλάσσιες περιοχές της δικαιοδοσίας τους λύση σε επισιτιστικά και οικονομικά προβλήματά τους.

Τι είναι όμως η Μπλε Οικονομία, και γιατί είναι ένας τομέας που μπορεί να γίνει ατμομηχανή ανάπτυξης για την Ελλάδα και την ΕΕ;

Μια αρχέγονη και σύγχρονη οικονομία

Η Μπλε Οικονομία υφίσταται από την πρώτη στιγμή που κοινότητες εγκαταστάθηκαν σε παράκτιες περιοχές. Δεν είναι τυχαίο πως η ευμάρεια των αρχαίων λαών και η άνθιση των πολιτισμών συνδέθηκε με τις θάλασσες, καθώς οι θαλάσσιες οδοί επέτρεψαν την ανάπτυξη του εμπορίου και την επικοινωνία μεταξύ πολιτισμών.

Ο όρος όμως ξεκίνησε να χρησιμοποιείται ευρέως σε επίπεδο παγκόσμιας οικονομίας και πολιτικής με την κατανόηση της κρίσιμης σημασίας των ωκεανών για τη βιωσιμότητα και αειφορία του πλανήτη,¹ αλλά και με τις δυνατότητες που προσφέρει η τεχνολογική ανάπτυξη για την καλύτερη εκμετάλλευση των θαλάσσιων πόρων. Αρχικά, αναπτύχθηκε ως ένα παρακλάδι της Πράσινης Οικονομίας, αλλά γρήγορα η δυναμική της Μπλε Οικονομίας έγινε ξεκάθαρη και ανάγκασε όλους να τη διαχωρίσουν και να εστιάσουν στα πλεονεκτήματά της. Η ανάπτυξη της Μπλε Οικονομίας από το 2000 και μετά ως αυτοτελής κλάδος της οικονομίας είναι εκθετική.

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η Μπλε Οικονομία είναι η "βιώσιμη χρήση των ωκεάνιων πόρων για την οικονομική ανάπτυξη, τη βελτίωση των μέσων διαβίωσης και την απασχόληση, διατηρώντας παράλληλα την υγεία του οικοσυστήματος των ωκεανών".

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή την ορίζει ως "όλες οι οικονομικές δραστηριότητες που σχετίζονται με τους ωκεανούς, τις θάλασσες και τις ακτές. Καλύπτει ένα ευρύ φάσμα αλληλένδετων καθιερωμένων και αναδυόμενων τομέων". Σύμφωνα με την ΕΕ, η Μπλε Οικονομία περιλαμβάνει όλες τις βιομηχανίες και τους κλάδους που είτε έχουν άμεσα βάση στο θαλάσσιο περιβάλλον είτε στις παράκτιες περιοχές, και ενδεικτικά παρουσιάζονται στο παρακάτω σχήμα.

Η Μπλε Οικονομία εστιάζει στην ισορροπία ανάμεσα στην οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική ευημερία και την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Υπάρχουν εδραιωμένοι κλάδοι της μπλε οικονομίας όπως θαλάσσιοι έμβιοι και μη βιοτικοί πόροι, λιμενικές δραστηριότητες, ναυπηγική και ναυπηγοεπισκευή, θαλάσσιες μεταφορές και ναυτιλία, παράκτιος τουρισμός και αναδυόμενοι κλάδοι, όπως, ενδεικτικά, τα εναλλακτικά θαλάσσια τρόφιμα και οι εναλλακτικές θαλάσσιες Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, τομείς στους οποίους υπάρχουν ανάγκες χρηματοδότησης και επιπλέον έρευνας.

Μέγεθος και προοπτικές της Μπλε Οικονομίας

Αν η Μπλε Οικονομία ήταν χώρα, θα ήταν η πέμπτη πλουσιότερη, κατέχοντας το 5% του παγκόσμιου ΑΕΠ σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα. H προστιθέμενη αξία της μπλε οικονομίας σύμφωνα με το Πρόγραμμα Ανάπτυξης του ΟΗΕ ανέρχεται σε $2,3 τρισ. ετησίως, και αναμένεται να τριπλασιαστεί μέχρι το 2030 σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, ενώ παρέχει τροφή σε πάνω από 3 δισ. ανθρώπους (οι οποίοι θα γίνουν 9 δισ. μέχρι το 2050). Παράλληλα, οι προβλέψεις ανάπτυξης της Μπλε Οικονομίας προβλέπονται στο 3-5%, με ρυθμούς δηλαδή μεγαλύτερους από αυτούς που προβλέπονται στην παγκόσμια οικονομία.

Στην Ευρώπη, όπου 20,5 εκατ. Ευρωπαίοι ζουν σε νησιά και 214 εκατ. Ευρωπαίοι ζουν σε παράκτιες περιοχές, η Μπλε Οικονομία συμβάλλει σημαντικά στη συνολική οικονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με έκθεση που δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2020, η γαλάζια οικονομία της ΕΕ παρήγαγε ακαθάριστη προστιθέμενη αξία €29,1 δισ. και απασχολούσε σχεδόν 5,4 εκατ. άτομα το 2016. Αυτό αντιπροσωπεύει περίπου το 1,3% του συνολικού ΑΕΠ της ΕΕ και το 1,6% της συνολικής της απασχόλησης. H ίδια η ΕΕ στην ετήσια αναφορά της Blue Invest αναφέρει την τεράστια δυναμική του τομέα και την υπό-επένδυση που παρατηρείται.

Στην Ελλάδα, η Μπλε Οικονομία συμβάλλει σημαντικά στην οικονομία της χώρας, δεδομένου του νησιωτικού της χαρακτήρα και της μεγάλης ακτογραμμής της (11^η στον κόσμο), ενώ κλάδοι όπως η ναυτιλία, η λιμενική δραστηριότητα, ο θαλάσσιος τουρισμός αλλά και η αλιεία είναι σημαντικές πηγές προστιθέμενης αξίας. Σύμφωνα με έκθεση της ΕΕ του 2020, ο θαλάσσιος τομέας αντιπροσώπευε περίπου το 6,5% του ΑΕΠ της Ελλάδας και απασχολούσε περίπου 533.547 άτομα.³ Η έκθεση σημειώνει ότι ο ναυτιλιακός κλάδος είναι ο μεγαλύτερος συντελεστής της Μπλε Οικονομίας στην Ελλάδα, δημιουργώντας σημαντικά έσοδα και ευκαιρίες απασχόλησης. Η δυναμική και οι προοπτικές ανάπτυξης στη χώρα μας καθιστούν την Μπλε Οικονομία έναν από τους κύριους άξονες της οικονομίας, στην οποία και πρέπει να εστιάσουμε.

Εθνικό Σχέδιο Μπλε Οικονομίας και DG Blue Economy

Η χρονική συγκυρία είναι κρίσιμη για την Ελλάδα και την ΕΕ, και δημιουργεί ένα παράθυρο ευκαιρίας ώστε η χώρα μας να πρωτοστατήσει στη δημιουργία μιας ακμάζουσας Μπλε Οικονομίας στη Μεσόγειο και στην Ευρώπη.

Η Μπλε Οικονομία είναι ιδιαίτερα σημαντική για την Ελλάδα καθώς η χώρα διαθέτει εκτεταμένη ακτογραμμή, μεγάλο αριθμό νησιών, ενώ η οικονομία της στηρίζεται σε σημαντικό βαθμό από δραστηριότητες που περιλαμβάνονται στους τομείς της Μπλε Οικονομίας. Ο τομέας των θαλάσσιων μεταφορών αποτελεί σημαντικό πυλώνα για την εθνική οικονομία αλλά και για τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής. Σύμφωνα με μελέτη του ΙΟΒΕ,⁴ η ακτοπλοΐα συνεισφέρει €11,8 δισ. στο ΑΕΠ της χώρας, ενώ αποτελεί σε αρκετές περιπτώσεις τον μοναδικό συνδετικό κρίκο μεταξύ νησιών αλλά και μεταξύ νησιών και ηπειρωτικής χώρας. Σε ό,τι αφορά την ποντοπόρο ναυτιλία, για το 2022, η εισροή συναλλάγματος ξεπέρασε τα €20 δισ. το 2022. Σε αυτά θα πρέπει να προσθέσουμε την τεράστια προστιθέμενη αξία που παράγει ο παράκτιος και θαλάσσιος τουρισμός για την ελληνική οικονομία. Υπάρχουν φυσικά και άλλοι τομείς της Μπλε Οικονομίας που συνεισφέρουν σημαντικά στο ΑΕΠ της χώρας, όπως για παράδειγμα οι ιχθυοκαλλιέργειες, ένας κλάδος οι πωλήσεις του οποίου έφτασαν τα €740 εκατ. το 2022, ενώ έχει έντονα εξαγωγικό προσανατολισμό. Επιπρόσθετα, υπάρχουν σημαντικές προοπτικές για την περαιτέρω ανάπτυξη τομέων της Μπλε Οικονομίας στην Ελλάδα, όπως για παράδειγμα οι θαλάσσιες Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (με τις πρώτες άδειες έρευνας για υπεράκτια αιολικά πάρκα να έχουν ήδη εγκριθεί).

Οι δύο άξονες στους οποίους θα μπορούσε να κινηθεί η χώρα μας είναι σε εθνικό επίπεδο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Εθνικό επίπεδο

Σε εθνικό επίπεδο, είναι αξιοσημείωτο πως σχεδόν όλοι οι τομείς της Μπλε Οικονομίας μπορούν να γίνουν σημαντικοί για την εθνική οικονομία, αν και βρίσκονται σε διάφορα στάδια ανάπτυξης και ωριμότητας. Από τη ναυτιλία και τη νησιωτικότητα που είναι ώριμοι τομείς, στις ιχθυοκαλλιέργειες οι οποίες είναι σε ραγδαία ανάπτυξη αλλά αντιμετωπίζουν προβλήματα ρυθμιστικής φύσης, μέχρι τους τεχνοβλαστούς που αναπτύσσονται για την μπλε βιοϊατρική και τις startups που δραστηριοποιούνται σε θεματολογίες που σχετίζονται με τη θάλασσα. H Ελλάδα, εξαιτίας της γεωγραφικής της ιδιαιτερότητας και της θέσης στην οποία βρίσκεται, είναι από τις λίγες χώρες που δυνητικά θα μπορούσε να αναπτύξει σε μεγάλο βαθμό όλους τους τομείς της Μπλε Οικονομίας.

Το στοιχείο το οποίο λείπει είναι η αναγνώριση της σημασίας της Μπλε Οικονομίας στην Ελλάδα ως ενιαίου και βασικού κλάδου της οικονομίας, σε κοινωνικό, πολιτικό και κρατικό επίπεδο, καθώς και η δημιουργία σχεδίου και δομών για την περαιτέρω ανάπτυξή της. Σημαντικό, λοιπόν, είναι να αναγνωριστούν τα επόμενα βήματα που χρειάζονται για να υπάρξει η αναγκαία ανάπτυξη.

Ποια θα μπορούσαν να είναι αυτά; Δυο αρχικά βήματα, που θα μπορούσαν να διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο στο να επισπεύσουν τη δημιουργία ενός εθνικού οράματος και δράσης είναι:

• Η δημιουργία μιας εθνικής επιτροπής συντονισμού Μπλε Οικονομίας με προσωπικότητες από τον ιδιωτικό, ακαδημαϊκό και δημόσιο τομέα.
• Η δημιουργία ενός Εθνικού Σχέδιου Μπλε Οικονομίας, με παραμετροποίηση ανά τομέα δραστηριότητας και γεωγραφική ενότητα, που να δημιουργεί συγκεκριμένους στόχους ανά τομέα, και να οδηγεί σε ένα Action Plan 2030, και σε ένα ευέλικτο και σύγχρονο ρυθμιστικό πλαίσιο.

Ο τελικός στόχος θα πρέπει να είναι η δημιουργία ενός φορέα ο οποίος να υλοποιήσει το Εθνικό Σχέδιο Μπλε Οικονομίας και το Action Plan 2030. Στόχος αυτού του φορέα θα είναι η ενοποίηση της παρακολούθησης (κατ’ ελάχιστον) των διαφόρων δραστηριοτήτων που άπτονται της Μπλε Οικονομίας, και η προώθηση της ελληνικής μπλε ατζέντας στη Μεσόγειο και στην ΕΕ. Επιπρόσθετα, θα στοχεύει στην προσέλκυση επενδύσεων, πόρων της ΕΕ και ερευνητικών προγραμμάτων στους τομείς της Μπλε Οικονομίας, καθώς και η προώθηση της Μπλε Οικονομίας μέσω εκπαίδευσης και παιδείας.

Πιθανές δομές λειτουργίας θα μπορούσαν να είναι:

• Μία Γραμματεία στη Γενική Γραμματεία Πρωθυπουργού, με στόχο την απευθείας συνεργασία με τα αρμόδια υπουργεία και την ΕΕ.
• Η προφανής λύση είναι ένας αυτοτελής φορέας Μπλε Οικονομίας, όπως έχει γίνει στο Ισραήλ (Israel National Center for Blue Economy & Innovation), ο οποίος θα μπορούσε να ακολουθήσει το πολύ επιτυχημένο παράδειγμα του Enterprise Greece.

Ευρωπαϊκό επίπεδο

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο προτείνεται αρχικά η διευθέτηση δύο θεμάτων. Πρώτον, η Μπλε Οικονομία ακόμα αντιμετωπίζεται ως κομμάτι της Πράσινης Οικονομίας, με την έμφαση να δίνεται στη βιωσιμότητα, την κλιματική αλλαγή και την αειφορία. Αυτοί είναι τρεις από τους σημαντικούς πυλώνες της Μπλε Οικονομίας, οι οποίοι όμως δεν πρέπει να επισκιάσουν (όπως γίνεται τώρα) τα οικονομικά, επιχειρηματικά και επενδυτικά σκέλη που θα επιτρέψουν την δημιουργία μιας δυναμικής και εύρωστης ευρωπαϊκής Μπλε Οικονομίας.

διαβάστε ακόμα

Μια Βιώσιμη Ανάπτυξη Για Τις Θάλασσες

Δεύτερον, η ανάγκη ανανέωσης του τρόπου προσέγγισης της Μπλε Οικονομίας φαίνεται στην οργανωσιακή προσέγγιση που έχει υιοθετηθεί: η Μπλε Οικονομία υπάγεται στη Γενική Διεύθυνση Θαλάσσιας Πολιτικής και Αλιείας (MARE) και χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ), με την κύρια έμφαση να δίνεται στην αλιεία και σε δράσεις σχετικές με το θαλάσσιο περιβάλλον. Παρατηρείται, δηλαδή, το οξύμωρο πως η Μπλε Οικονομία υπάγεται σε μια Γενική Διεύθυνση που είναι υπό-αντικείμενό της. Η Ελλάδα μπορεί να αναλάβει πρωτοβουλία για τη δημιουργία μιας Γενικής Διεύθυνσης Μπλε Οικονομίας (DG BLUE), ώστε να δοθεί ένα μήνυμα στόχευσης της ΕΕ προς την κατεύθυνση αυτή, η οποία θα συνοδεύεται από το κατάλληλο ρυθμιστικό πλαίσιο και την εξασφάλιση των απαραίτητων κονδυλίων ώστε η Μπλε Οικονομία να συμβάλει περαιτέρω στην ανάπτυξη της ΕΕ και των παράκτιων περιοχών της.

* O Γιώργος Βαγγέλας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Διαχείρισης Λιμένων και Ναυτιλίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

** Ο Μιχάλης Ιακωβίδης είναι Συνιδρυτής του Cymothoe Initiative.

Παραπομπές

1. Wikipedia (n.d.): Blue Economy. Ανακτήθηκε από: https://en.wikipedia.org/wiki/Blue_economy.

2. European Comission (2023). BlueInvest: new investor report features an ocean of investment opportunities in the sustainable blue economy. Ανακτήθηκε από: https://oceans-and-fisheries.ec.europa.eu/news/blueinvest-new-investor-report-features-ocean-investment-opportunities-sustainable-blue-economy-2023-03-09_en.

3. European Commission, Directorate-General for Maritime Affairs and Fisheries, Joint Research Centre, (2020). The EU blue economy report 2020, Publications Office of the European Union. Ανακτήθηκε από: https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/83843365-c18d-11ea-b3a4-01aa75ed71a1/language-en/format-PDF/source-257506909.

4. ΙΟΒΕ. (2014). Η συμβολή της ακτοπλοΐας στην ελληνική οικονομία: Επιδόσεις και προοπτικές. ΙΟΒΕ, Αθήνα.

διαβάστε ακόμα

Επανεκκίνηση Της Ελληνικής Οικονομίας

διαβάστε ακόμα

Η Ενέργεια Στην Ελλάδα

διαβάστε ακόμα

Ο Θαλάσσιος Τουρισμός Στην Ελλάδα