Στις 3 Αυγούστου του 2021, καθώς ένας ακραίος καύσωνας έπληττε τη χώρα, μια καταστροφική πυρκαγιά ξέσπασε στη Βόρεια Εύβοια. Η πυρκαγιά, η μεγαλύτερη που έχει καταγραφεί ποτέ στην Ελλάδα, έκαψε περίπου 512.000 στρέμματα πρασίνου, εκ των οποίων τα ¾ αποτελούσαν δασικές εκτάσεις. Οι συνέπειες δεν περιορίστηκαν στα δάση, βεβαίως. H οικονομική δραστηριότητα της περιοχής και η ποιότητα ζωής του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού διαταράχτηκαν απότομα και βάναυσα. Μετά από αυτή την πρωτοφανή καταστροφή, η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε τη σύσταση μιας επιτροπής για την εκπόνηση σχεδίου για την ανασυγκρότηση της Βόρειας Εύβοιας, υπό τον συντονισμό του Σταύρου Μπένου. Η επιτροπή ανέλαβε άμεσα τον σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας σειράς από μελέτες, από το master plan της ανασυγκρότησης που συνέθεσε τα ερευνητικά αποτελέσματα των άλλων τομεακών μελετών, μέχρι λεπτομερείς έρευνες για την προστασία και την αναγέννηση του δάσους, τις υποδομές και τα ειδικά πολεοδομικά σχέδια, τον πολιτισμό, τον τουρισμό, την αγροδιατροφή, τη διπλή μετάβαση (πράσινη και ψηφιακή) και την καινοτομία. Οι μελέτες, που υλοποιήθηκαν από ερευνητικούς οργανισμούς και εταιρείες και χρηματοδοτήθηκαν αποκλειστικά από δωρεές, καταλήγουν σε συγκεκριμένες προτάσεις που αποτυπώνονται σε 71 έργα συνολικού προϋπολογισμού σχεδόν €400 εκατ., μαζί με πλήρες σχέδιο για τη χρηματοδότησή τους και την εκκίνηση ή και υλοποίησή τους εντός του 2023.
Διαβάστε Την Μελέτη Για To Aνθρώπινο Δυναμικό (PDF)
Η διαΝΕΟσις ανέλαβε να υλοποιήσει αφιλοκερδώς δύο από τις έρευνες αυτές, και συγκεκριμένα τις πιο "ανθρωποκεντρικές" μελέτες του προγράμματος. Η μία, η οποία εκπονήθηκε από πενταμελή ομάδα ερευνητών υπό τον συντονισμό του ομότιμου καθηγητή Προληπτικής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Γιάννη Τούντα και τον καθηγητή στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου Μάνο Ματσαγγάνη (αμφότεροι μέλη του advisory board της διαΝΕΟσις), αφορά στην ενεργοποίηση των κοινωνικών δικτύων και την αναβάθμιση των κοινωνικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών υγείας της περιοχής. Η δεύτερη, η οποία συντάχθηκε από τον Γιώργο Πετράκο, τέως πρύτανη και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, αφορά στις δράσεις στήριξης και ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού της περιοχής. Επιπλέον, η θερμοκοιτίδα "D-Hub" του σωματείου "ΔΙΑΖΩΜΑ" και στελέχη της διαΝΕΟσις εξειδίκευσαν τη στρατηγική, τα έργα και τις δράσεις στις οποίες καταλήγουν οι δύο προαναφερθείσες έρευνες.
Η δουλειά της επιτροπής ολοκληρώθηκε μέσα σε λίγο περισσότερο από έναν χρόνο μετά από την καταστροφική πυρκαγιά. Όλες οι μελέτες που συνθέτουν πλέον το σχέδιο για την ανασυγκρότηση της Βόρειας Εύβοιας είναι διαθέσιμες εδώ, μαζί με πλούσιο συνοδευτικό υλικό και με το ιστορικό της εκτενούς διαβούλευσης με τους τοπικούς φορείς και την τοπική κοινωνία. Παρακάτω θα δούμε μερικά βασικά στοιχεία από τις δύο μελέτες της διαΝΕΟσις.
Αξίζει όμως να σημειώσουμε πρώτα ότι οι μελέτες αυτές είναι μέρος μιας ευρύτερης δραστηριότητας του οργανισμού μας, που σχετίζεται με το φλέγον θέμα της περιφερειακής ανάπτυξης. Εκτός από τις μελέτες για την ανασυγκρότηση της Βόρειας Εύβοιας, η διαΝΕΟσις έχει χρηματοδοτήσει και υλοποιεί και μια μελέτη για την ανασυγκρότηση της Ηλείας, με επίκεντρο την Αρχαία Ολυμπία, στο πλαίσιο ενός μνημονίου συνεργασίας με την ελληνική κυβέρνηση. Η μελέτη αυτή, που βρίσκεται στο στάδιο της διαβούλευσης με τους τοπικούς φορείς, θα δημοσιευτεί την ερχόμενη άνοιξη και φιλοδοξεί να προτείνει μια συνολική στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής. Αυτές οι έρευνες, βεβαίως, αφορούν κυρίως τις συγκεκριμένες περιοχές, αλλά ταυτόχρονα φιλοδοξούν να αποτελέσουν ένα υπόδειγμα για παρόμοιες δράσεις και αντίστοιχο σχεδιασμό σε όλες τις περιοχές της χώρας μας. Ακόμα και σε αυτές που δεν έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές πρόσφατα.
Βόρεια Εύβοια: Το Παρελθόν Και Οι Λύσεις
Πριν από την καταστροφή, η Βόρεια Εύβοια, μια αραιοκατοικημένη περιοχή που αποτελείται από δύο Δήμους (τον Δήμο Μαντουδίου-Λίμνης-Αγίας Άννας και τον Δήμο Ιστιαίας-Αιδηψού), και η οποία έχει πληθυσμό περίπου 30.000 ανθρώπων που μειώνεται σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες (ήταν 40.000 το 1991), δεν ήταν μια γωνιά της χώρας μας που ευημερούσε. Ο πληθυσμός της συρρικνωνόταν καθώς και εκεί οι γεννήσεις είναι σταθερά λιγότερες από τους θανάτους, ενώ οι νέοι της περιοχής μετακινούνται σε μεγαλύτερες πόλεις όπως η Χαλκίδα ή η Αθήνα προς αναζήτηση καλύτερων προοπτικών απασχόλησης και ποιότητας ζωής. Ο πληθυσμός που ζει εκεί σήμερα είναι γερασμένος (ο δείκτης γήρανσης είναι διπλάσιος από τον μέσο όρο της χώρας) και κυρίως αγροτικός, ενώ το επίπεδο εκπαίδευσης του ανθρώπινου δυναμικού είναι πολύ χαμηλότερο σε σχέση με τον μέσο όρο της χώρας -λιγότερο από το 9% του πληθυσμού είναι απόφοιτοι ανώτατης εκπαίδευσης, ενώ περίπου οι μισοί έχουν φτάσει το πολύ μέχρι την ολοκλήρωση του δημοτικού σχολείου. Μικρότερο ποσοστό του πληθυσμού συμμετέχουν στο εργατικό δυναμικό (περίπου ένας στους τρεις), η ανεργία είναι πάνω από 30%, ενώ το διαθέσιμο εισόδημα στην περιοχή φτάνει περίπου το 65% του εθνικού μέσου όρου. Σχεδόν οι μισές αγροτικές εκτάσεις δεν καλλιεργούνται, γιατί οι ιδιοκτήτες τους δεν ζουν πια εκεί.
Οι υποδομές της περιοχής, επίσης, υστερούν πολύ. Το ζήτημα της οδικής πρόσβασης είναι κυρίαρχο στη ζωή της περιοχής εδώ και δεκαετίες, καθώς δεν υπάρχει μεγάλος και ασφαλής δρόμος που να συνδέει τις πόλεις και τα χωριά της Βόρειας Εύβοιας με τη Χαλκίδα και την υπόλοιπη Ελλάδα. Στον Δήμο Μαντουδίου-Λίμνης-Αγίας Άννας δεν υπάρχουν καθόλου βρεφονηπιακοί σταθμοί. Σε κανέναν από τους δύο Δήμους δεν υπάρχουν δομές ΚΑΠΗ. Ολόκληρη η Βόρεια Εύβοια διαθέτει μόνο δύο Κέντρα Υγείας και επτά Περιφερειακά Ιατρεία, τα οποία έχουν ελλείψεις σε προσωπικό. Σε όλη την περιοχή παρατηρούνται σοβαρές ελλείψεις κοινωνικών υπηρεσιών.
Σε ένα μέρος που ούτως ή άλλως βρισκόταν σε φάση παρακμής και συρρίκνωσης, λοιπόν, η καταστροφική πυρκαγιά πρόσθεσε ένα τεράστιο, δυσβάστακτο βάρος. Οι συνέπειες ήταν και άμεσες και έμμεσες. Θέσεις εργασίας χάθηκαν. Καλλιέργειες και υποδομές καταστράφηκαν, ενώ και το τουριστικό προϊόν της περιοχής, που στηριζόταν στο απαράμιλλο φυσικό της κάλλος, επλήγη ανεπανόρθωτα. Όπως γράφει ο Γ. Πετράκος στη μελέτη του, μια στρατηγική για την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού σε αυτό το περιβάλλον "καλείται να αντιμετωπίσει δύο σημαντικά ελλείμματα: το αναπτυξιακό έλλειμμα πριν από την καταστροφή και αυτό που δημιούργησαν οι πυρκαγιές στην παραγωγή, την απασχόληση, την κατοικία και τις προοπτικές του παραγωγικού συστήματος. Σε αυτά ίσως πρέπει να προστεθεί και το έλλειμμα εμπιστοσύνης από τους πολίτες προς την Πολιτεία, που προέκυψε από τη διαχείριση της πυρκαγιάς".
Για την επίτευξη και του τελευταίου στόχου, λοιπόν, έγινε μια εκτενής διαβούλευση με την τοπική κοινωνία σε μια σειρά από εκδηλώσεις και συναντήσεις στις οποίες εκπρόσωποι φορέων και πολίτες είχαν την ευκαιρία να μοιραστούν ιδέες και απόψεις απευθείας με τους ερευνητές. Μόνο για το θέμα του ανθρώπινου δυναμικού συγκεντρώθηκαν πάνω από 110 προτάσεις πολιτών και φορέων, αλλά και καλές πρακτικές, πολύτιμα στοιχεία από το πεδίο (που δεν ήταν διαθέσιμα από επίσημους φορείς ή την ΕΛΣΤΑΤ) και επιτυχημένα τοπικά παραδείγματα.
Τελικά, η μελέτη για το ανθρώπινο δυναμικό κατέληγε σε 4 διακριτούς στόχους:
- Την ενίσχυση της ποιότητας του ανθρώπινου δυναμικού στη Β. Εύβοια.
- Την ενίσχυση της απασχόλησης (και καταπολέμηση της ανεργίας).
- Την ανάσχεση της δημογραφικής συρρίκνωσης και την προσέλκυση νέων κατοίκων.
- Τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και της ασφάλειας του ανθρώπινου δυναμικού.
Μετά από την επεξεργασία του υλικού και τη διαδικασία της διαβούλευσης, η συγκεκριμένη μελέτη κατέληγε στη διατύπωση συγκεκριμένων προτάσεων. Μεταξύ άλλων, πρότεινε:
Διαβάστε τη Μελέτη Για Τα Κοινωνικά Δίκτυα Και Τις Κοινωνικές Υπηρεσίες Υγείας (PDF)
- Την ίδρυση τριών νέων δομών εκπαίδευσης και κατάρτισης στην περιοχή. Συγκεκριμένα, προτείνεται η ίδρυση Δημόσιου Ινστιτούτου Επαγγελματικής Κατάρτισης του ΟΑΕΔ (έχει μετονομαστεί σε ΔΥΠΑ) στην Αιδηψό, το οποίο θα προσφέρει προγράμματα κατάρτισης σε ειδικότητες όπως "στέλεχος θαλασσοθεραπείας", "τεχνικός τουριστικών μονάδων και επιχειρήσεων φιλοξενίας" και άλλες που σχετίζονται με τον τουρισμό, τον θερμαλισμό και την ευεξία (ως γνωστόν στην περιοχή βρίσκονται τα διάσημα Λουτρά Αιδηψού) αλλά, με τη συνεργασία με άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα, και άλλες ειδικότητες χρήσιμες για την περιοχή, ιδιαίτερα στον τομέα της υγείας. Ακόμα, η ίδρυση Γεωργικής Σχολής του Υπ. Αγροτικής Ανάπτυξης και του ΕΛΓΟ στην Ιστιαία, αντίστοιχη με σχολές που λειτουργούν στη Νεμέα, την Καλαμπάκα, τη Λάρισα και αλλού, σχολές οι οποίες προσφέρουν προγράμματα κατάρτισης σε ειδικότητες που θα ήταν πολύτιμες για το νέο παραγωγικό μοντέλο της Εύβοιας, σχετικές με δραστηριότητες του πρωτογενούς τομέα ("τεχνικός μελισσοκομίας", "τεχνικός θερμοκηπίων" κ.ά.), και η ίδρυση Επαγγελματικής Σχολής του ΥΠΑΙΘ στο Μαντούδι, με προγράμματα κατάρτισης για διάφορες ειδικότητες τεχνιτών που χρειάζεται η βιομηχανία (ηλεκτρολογικών εργασιών, μηχανών εσωτερικής καύσης κλπ.). Προτείνονται, επιπλέον, δράσεις και πρωτοβουλίες για την ενίσχυση των προγραμμάτων συνεχιζόμενης εκπαίδευσης και κατάρτισης για πολίτες κάθε ηλικίας και επαγγελματικής κατάστασης, πολλές εκ των οποίων είναι ήδη μέρος του Τομεακού Προγράμματος Ανθρώπινου Δυναμικού, του Ταμείου Ανάκαμψης και του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης.
- Για την προσέλκυση ανθρώπινου δυναμικού, προτείνεται μια δέσμη δράσεων με τον γενικότερο τίτλο "Επιστρέφω στον τόπο μου" η οποία περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τη δημιουργία οικισμών εργατικής κατοικίας και στους δύο Δήμους, ένα πρόγραμμα αποκατάστασης εγκαταλειμμένων σπιτιών σε χωριά και παραδοσιακούς οικισμούς, τη δημιουργία δύο co-working spaces στους δύο Δήμους και ένα ευρύτερο πρόγραμμα μετεγκατάστασης για νέους επιστήμονες και digital nomads από την Ελλάδα και το εξωτερικό με σημαντικά κίνητρα, από δωρεάν διαμονή για 5 χρόνια και εργαλεία χρηματοδότησης επιχειρηματικών σχεδίων, μέχρι παραχώρηση χώρου εργασίας και φορολογικά κίνητρα.
- Για τη διατήρηση του ανθρώπινου δυναμικού που υπάρχει ήδη στην περιοχή, προτείνεται μια άλλη δέσμη μέτρων και κινήτρων που περιλαμβάνει δράσεις όπως η παροχή κινήτρων σε επιχειρήσεις που παρέχουν συγκοινωνιακές υπηρεσίες, η ανάπτυξη υποδομών για την ευρυζωνική κάλυψη απομακρυσμένων περιοχών και υπηρεσίας ενισχυτικής εκπαίδευσης και εκμάθησης ξένων γλωσσών για μαθητές απομακρυσμένων οικισμών. Επιπλέον, προτείνονται παρεμβάσεις για τη στήριξη της απασχόλησης, από προγράμματα ενίσχυσης σε συγκεκριμένους τομείς μέχρι άμεσες δράσεις απασχόλησης του ανθρώπινου δυναμικού σε δραστηριότητες που αφορούν στην αποκατάσταση του δάσους (κάτι που ήδη έχει αρχίσει να υλοποιείται) αλλά και πιο μακροπρόθεσμα σχέδια που αφορούν σε επενδύσεις (ανάδειξη των ιαματικών πηγών στην Αιδηψό, τουριστική αξιοποίηση ανεκμετάλλευτων υποδομών, μαρίνες & υπηρεσίες για σκάφη αναψυχής κ.ά.) που θα δημιουργήσουν θέσεις εργασίας. Προτείνονται, δε, και δράσεις για την απορρόφηση εργατικού δυναμικού για την κάλυψη κενών στους Δήμους, τα Κέντρα Υγείας, τον Αναπτυξιακό Οργανισμό κ.ά.
Διαβάστε Μια Συνοπτική Παρουσίαση Των Αποτελεσμάτων (PDF)
- Προτείνονται, τέλος, μια σειρά από θεσμικές ρυθμίσεις για τη στήριξη της επιχειρηματικότητας στην περιοχή, από τη θεσμοθέτηση του ενισχυμένου καθεστώτος επενδυτικών κινήτρων για τις δράσεις του ΕΣΠΑ (όπως προβλέπεται για τις κρατικές ενισχύσεις επιχειρήσεων σε περιοχές που έχουν υποστεί φυσικές καταστροφές) και τη δημιουργία ενός Κέντρου Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας, μέχρι διοικητικές αλλαγές στον Οργανισμό του Δήμου Μαντουδίου-Λίμνης-Αγ. Άννας και την ένταξη ολόκληρου του προγράμματος ανασυγκρότησης της Β. Εύβοιας στο καθεστώς μεγάλων επενδύσεων.
Αντίστοιχα, στη μελέτη για τα κοινωνικά δίκτυα και τις υπηρεσίες υγείας, προτείνονται μεταξύ άλλων:
- Η εξασφάλιση πρόσβασης στην προσχολική αγωγή και φροντίδα για όλα τα παιδιά της περιοχής με τη μορφή κουπονιού (για χρήση σε οποιονδήποτε βρεφονηπιακό ή παιδικό σταθμό, ή σε "νταντά της γειτονιάς") και η συμμετοχή στο πρόγραμμα "Βοήθεια στο Σπίτι" για όσες και όσους αντιμετωπίζουν πρόσκαιρο ή μόνιμο πρόβλημα αυτοεξυπηρέτησης.
- Για την προστασία και τη βελτίωση της υγείας των κατοίκων της Βόρειας Εύβοιας, προτείνεται η ενίσχυση των δομών Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, καθώς και το πρόγραμμα "Υγεία στο Σπίτι", το οποίο περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, μια σειρά από δράσεις για τη δυνατότητα παροχής υπηρεσιών υγείας στο σπίτι, για τη δημιουργία ψηφιακής πλατφόρμας για τη διαχείριση εργαστηριακών εξετάσεων, για τη φροντίδα των χρόνιων ασθενών, καθώς και για υπηρεσίες υγιούς γήρανσης στο σπίτι στο πλαίσιο προϋπάρχοντων προγραμμάτων.
Και οι δύο έρευνες συνοδεύονται από την αναλυτική εξειδίκευση των επιμέρους δράσεων, με πρόβλεψη για τη χρηματοδότησή τους. Μπορείτε να τις διαβάσετε αναλυτικά εδώ:
ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΤΗΣ Β. ΕΥΒΟΙΑΣ (PDF)
ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΤΥΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΥΓΕΙΑΣ (PDF)
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ (PDF)
Σημείωση: Σε προηγούμενη εκδοχή του άρθρου αναφερόταν ότι "οι θέσεις εργασίας των ρητινεργατών και των υλοτόμων που εργάζονταν εκεί πρακτικά εξαφανίστηκαν" και ότι "οι θέσεις εργασίας που έχουν χαθεί ήδη υπολογίζονται σε πάνω από 1.000". Από την περίοδο που γράφτηκε η αρχική μελέτη έχει μεσολαβήσει η υλοποίηση ενός προγράμματος της ΔΥΠΑ -πρώην ΟΑΔΕ- για την απασχόληση εκατοντάδων ρητινεργατών, κατά συνέπεια το νούμερο των θέσεων εργασίας που έχουν χαθεί στη Βόρεια Εύβοια πλέον είναι αρκετά μικρότερο.
