Μια ενδιαφέρουσα έρευνα του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας για τις στάσεις των Ελλήνων πάνω στα θέματα που αφορούν στην κλιματική αλλαγή διεξήχθη από τη Metron Analysis με την υποστήριξη της διαΝΕΟσις, στο πλαίσιο εκπόνησης μιας ολοκληρωμένης Εθνικής Στρατηγικής για την Προσαρμογή στην Κλιματική Κρίση.
Διαβάστε Τα Αποτελέσματα Της Έρευνας (PDF)
Η συγκεκριμένη έρευνα περιλαμβάνει 28 ερωτήσεις σε πανελλαδικό δείγμα 2.005 ατόμων ηλικίας 17 και άνω και τα περισσότερα αποτελέσματα έχουν ιδιαίτερο ερμηνευτικό ενδιαφέρον. Στην ερώτηση "Ποιο πιστεύετε ότι είναι το πιο σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο πλανήτης σήμερα", δύο από τις επικρατέστερες απαντήσεις ήταν "η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος" (17%) και στην τρίτη θέση η "κλιματική αλλαγή" (13,1%). Ενώ, όταν οι ερωτηθέντες καλούνται να απαντήσουν στην ερώτηση "Ποιο πιστεύετε ότι είναι το πιο σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα", οι δημοφιλέστερες απαντήσεις με διαφορά είναι η "ακρίβεια" (25,9%) και η "οικονομία" (24,3%). Οι απαντήσεις στις δύο παραπάνω ερωτήσεις καταδεικνύουν αφενός ότι δεν είναι απολύτως ξεκάθαρη η έννοια της κλιματικής αλλαγής, τα αίτια και οι συνέπειές της στο μυαλό των πολιτών, το οποίο φαίνεται από τις δύο διαφορετικές απαντήσεις που δίνουν, και αφετέρου είναι αξιοσημείωτη η αντίληψη ότι η κλιματική κρίση είναι μια ευρύτερη έννοια που αφορά την παγκόσμια κοινότητα αλλά όχι τη δική μας "γειτονιά".
Ιδιαίτερο επίσης ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι διαφοροποιήσεις στις απαντήσεις ανάμεσα στις ηλικιακές κατηγορίες, με τους νεότερους σε ηλικία των κατηγοριών "Gen Z" (ηλικίες 17-25) και "Millennials" (26-41) με αντίστοιχα ποσοστά 24% και 20% να επιλέγουν είτε την "κλιματική αλλαγή" είτε την "καταστροφή του περιβάλλοντος" ως το σημαντικότερο πρόβλημα του πλανήτη, σε αντίθεση με τους ερωτηθέντες ηλικίας 58-76, που με ποσοστό σχεδόν 40% επιλέγουν τις παραπάνω δύο επιλογές. Αν και κάποιος θα ανέμενε ότι οι νεότερες γενιές θα είχαν πιο απαιτητικές προσδοκίες όσον αφορά ένα πιο βιώσιμο μέλλον, κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει. Το θετικό βέβαια είναι ότι αναγνωρίζεται καθολικά από τους ερωτηθέντες η ύπαρξη της κλιματικής αλλαγής και ότι αυτή οφείλεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα κατά κύριο λόγο (ποσοστά στο 90,5% και 90% αντίστοιχα).
Η κλιματική αλλαγή αποτελεί σοβαρότατο πρόβλημα για την πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα, ενώ θεωρούν απειλητικές διάφορες επιπτώσεις αυτής στη χώρα μας (δασικές πυρκαγιές, ενεργειακή κρίση, πλημμύρες, καύσωνες, υγεία των πολιτών, οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες, ανεργία, ξηρασία, διατροφική ασφάλεια) βαθμολογώντας υψηλά, δηλαδή αποδίδοντας υψηλό κίνδυνο σε όλες τις κατηγορίες. Παρ’ όλα αυτά, στην κορυφή των απειλών, ως οι πλέον απειλητικές για τους Έλληνες ερωτηθέντες, βρίσκονται οι δασικές πυρκαγιές και η ενεργειακή κρίση (ποσοστά 60,7% και 50% αντίστοιχα).
Συνοπτική Παρουσίαση Αποτελεσμάτων (PDF)
Στην ερώτηση "Ποιοι νομίζετε ότι είναι οι κύριοι υπεύθυνοι για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής;" οι απαντήσεις φαίνονται να μοιράζονται μεταξύ των "εθνικών κυβερνήσεων", "εμείς οι πολίτες", "η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)" και "οι επιχειρήσεις/βιομηχανία", με ένα μεγάλο ποσοστό (36,5%) να αποδίδει μερίδιο ευθύνης στους ίδιους τους πολίτες. Επομένως, οι Έλληνες πολίτες αναγνωρίζουν ότι η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι πρωτίστως θέμα των κυβερνητικών αρχών σε επίπεδο εθνικό αλλά και περιφερειακό, αλλά θεωρούν ότι και ο καθένας μας ξεχωριστά οφείλει να συνεισφέρει σε αυτή την πορεία μετάβασης, παραδεχόμενοι με αυτό τον τρόπο έμμεσα ότι η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής μπορεί να επιτευχθεί μόνο σε συλλογικό επίπεδο. Αξιοσημείωτο είναι δε το γεγονός ότι οι ερωτηθέντες πιστεύουν ότι δεν έχουν γίνει αρκετές ενέργειες τόσο από την Πολιτεία, όσο και από την Ευρωπαϊκή Ένωση (80,7% και 76,1% θεωρούν ότι οι αρχές έχουν κάνει λίγα).
Σχετικά με τις ενέργειες που απαιτούνται για να μειωθούν οι κίνδυνοι ρύπανσης και φυσικών καταστροφών, ο καθαρισμός των οικοπέδων θεωρείται με ποσοστό 67,1% ευθύνη των πολιτών, ενώ η αποτροπή της δημιουργίας ανεξέλεγκτων χωματερών ευθύνη του κράτους με 67,4%. Η παρακολούθηση μέτρων πυροπροστασίας από πολίτες και φορείς και ο καθαρισμός των δασών από σκουπίδια φαίνεται να θεωρείται από τους ερωτηθέντες ευθύνη κυρίως της Πολιτείας, ενώ σχετικά με τον καθαρισμό των παραλιών η ευθύνη μοιράζεται μεταξύ των πολιτών και του κράτους (ποσοστό περίπου 40%). Από την άλλη, είναι σημαντικό το ενδιαφέρον που δείχνουν οι πολίτες με τη δήλωση προθυμίας να συμμετέχουν μελλοντικά σε δράσεις που αφορούν το περιβάλλον, όπως ομάδες δενδροφύτευσης (78%), ασκήσεις ετοιμότητας (77,6%), ομάδες καθαρισμού παραλιών (77%), εκπαιδευτικές δράσεις για θέματα περιβάλλοντος και κλιματικής αλλαγής (74%) και ομάδες καθαρισμού δασών από σκουπίδια (73,2%), μεταξύ άλλων. Υψηλά είναι και τα ποσοστά των θετικών απαντήσεων σε ερωτήσεις για το αν οι πολίτες "έχουν αναλάβει κάποια δράση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής τους τελευταίους έξι μήνες", όπως τη μείωση κατανάλωσης ενέργειας στο σπίτι ή την εξοικονόμηση νερού. Επίσης, ισχυρό μήνυμα δίνεται από τους πολίτες όσον αφορά την ενεργειακή πολιτική της χώρας, με τη συντριπτική πλειοψηφία να υποστηρίζει τη χρήση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) (71,1%) έναντι των ορυκτών καυσίμων (26,1%) στην ερώτηση "Πού πιστεύετε ότι πρέπει να διατεθούν οι οικονομικοί πόροι της χώρας και της ΕΕ".
Είναι βέβαια ανησυχητικές οι απαντήσεις που δίνονται σε άλλες επιμέρους ερωτήσεις, οι οποίες χαρακτηρίζονται ως αντιφατικές σε σχέση με τις προηγούμενες δηλώσεις. Για παράδειγμα, το 73,4% συμφωνούν ότι "η πλειοψηφία των πυρκαγιών είναι αποτέλεσμα σκόπιμου εμπρησμού", ένα 55,1% θεωρούν ότι "μετά από καταστροφικές πυρκαγιές στα δάση φυτρώνουν ανεμογεννήτριες" και σχεδόν 1 στους 3 νομίζουν ότι "οι ανεμογεννήτριες αντί να βοηθούν το περιβάλλον το επιβαρύνουν".
Στην ερώτηση "Στις σημερινές συνθήκες τι πιστεύετε ότι προέχει, η οικονομική ανάπτυξη ή η προστασία του περιβάλλοντος" οι απαντήσεις μοιράζονται στο σύνολο των ερωτηθέντων, με 42,3% να απαντά "η οικονομική ανάπτυξη", 42,4% "η προστασία του περιβάλλοντος", ενώ μόλις το 14,9% αποδίδει την ίδια προτεραιότητα και στα δύο. Στην πραγματικότητα οι δύο αυτές έννοιες είναι αλληλένδετες καθώς η κλιματική κρίση θέτει σοβαρότατα εμπόδια στην οικονομική ανάπτυξη. Σύμφωνα με εκτιμήσεις και πρόσφατες μελέτες (World Economic Forum, Swiss Re Institute) η παγκόσμια οικονομία μπορεί να χάσει το 10% της συνολικής της οικονομικής αξίας μέχρι το 2050 εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Στην περίπτωση της Ελλάδας, η κλιματική αλλαγή μπορεί να θέσει επίσης σε κίνδυνο το συνολικό παραγόμενο προϊόν της χώρας πλήττοντας σημαντικούς για την ανάπτυξή της τομείς, όπως ο αγροτικός και ο τουριστικός.
Σημαντική απάντηση ως προς το σχέδιο πολιτικής που ακολουθεί το Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας είναι η χρησιμότητα που αποδίδουν οι ερωτηθέντες στην υπηρεσία ειδοποιήσεων 112 με το 81,3% να δηλώνει ότι είναι "πολύ" ή "αρκετά χρήσιμη" και το 70,5% να δηλώνει ότι έχει λάβει μήνυμα από το 112, με το 88,3% εξ αυτών να δηλώνουν ότι έχουν ακολουθήσει τις οδηγίες του. Δυστυχώς όμως ένα μεγάλο ποσοστό (78,1%) δεν γνωρίζει εάν υπάρχει κάποιο σχέδιο έκτακτης ανάγκης στον Δήμο τους σε περίπτωση μιας φυσικής καταστροφής, ενώ σχεδόν το 50% δεν έχει καν προετοιμαστεί να αντιμετωπίσει τέτοιο γεγονός στο νοικοκυριό του. Και αυτό, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία (72,8%) δηλώνει ότι θα πρέπει να ασφαλίζουν την ιδιοκτησία τους έναντι φυσικών καταστροφών, μόλις το 26,1% δηλώνει πως το σπίτι που κατοικεί είναι όντως ασφαλισμένο για φυσικές καταστροφές.
Από τα παραπάνω στοιχεία και αποτελέσματα, ένα πρώτο βασικό συμπέρασμα που εξάγεται είναι καταρχήν η ανάγκη οικοδόμησης εμπιστοσύνης με τους πολίτες και η συνεχής εκπαιδευτική κατάρτιση αυτών όσον αφορά θέματα προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και κλιματικής προσαρμογής με διάφορες εκπαιδευτικές δράσεις και σεμινάρια, τα οποία θα πρέπει να αφορούν τόσο τα νοικοκυριά αλλά και τις επιχειρήσεις. Η πρόληψη και αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών και της κλιματικής κρίσης πρέπει να είναι προτεραιότητα μαζί με την ενίσχυση της προστασίας των πολιτών. Στην κατεύθυνση αυτή, η προστασία της δημόσιας υγείας και η ενίσχυση των δομών υγείας για τη διαχείριση και αντιμετώπιση φυσικών φαινομένων και καταστροφών είναι προαπαιτούμενο για την εύρυθμη λειτουργία του κράτους.
Η Πολιτεία οφείλει να αναπτύξει μια αποτελεσματική στρατηγική, αλλά ήδη έχουν γίνει σημαντικότατες προσπάθειες για την ψηφιακή και πράσινη μετάβαση. Στόχος της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (European Green Deal) είναι να αντιμετωπιστούν προκλήσεις που έχουν να κάνουν με την κλιματική αλλαγή και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος, ώστε η ΕΕ να μετατραπεί σε μια σύγχρονη, αποδοτική ως προς τη χρήση των πόρων και ανταγωνιστική οικονομία, εξασφαλίζοντας μηδενικές καθαρές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έως το 2050, οικονομική ανάπτυξη αποσυνδεδεμένη από τη χρήση πόρων και κανένας άνθρωπος και καμιά Περιφέρεια να μην μείνουν στο περιθώριο. Τέλος, η έγκαιρη ανίχνευση και αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών, αλλά ακόμη καλύτερα η πρόληψή τους, θα πρέπει να είναι αναπόσπαστο κομμάτι του Εθνικού Σχεδίου Δράσης του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας. Ενέργειες όπως η αναβάθμιση των υποδομών, ο εκσυγχρονισμός του εξοπλισμού και κυρίως η χρήση ψηφιακής τεχνολογίας με έξυπνα συστήματα παρακολούθησης και διοίκησης θα συνδράμουν σημαντικά στο έργο της Πολιτείας. Η πολιτική δράση πρέπει να στοχεύει στην προσαρμογή στην κλιματική κρίση και αλλαγή εξασφαλίζοντας τόσο την οικονομική ανάπτυξη του κράτους όσο και την κοινωνική συνοχή.
*H Φοίβη Κουντούρη είναι Καθηγήτρια στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, μέλος του World Academy of Art and Science, εκλεγμένη Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιστημονικής Ένωσης Οικονομολόγων Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων (EAERE), Συμπρόεδρος του UN SDSN Europe και Διευθύντρια του EIT Climate KIC Hub Ελλάδος.
