Αρθρογραφια |
Κοσμος & Υγεία

Πώς Προχωράει Ο Εμβολιασμός; Ιστορίες Από Τέσσερις Χώρες

Στοιχεία, ιστορίες και τάσεις από τέσσερις πολύ διαφορετικές χώρες, που η καθεμία βρίσκεται σε διαφορετικό στάδιο εμβολιασμού του πληθυσμού της.

| Απρίλιος 2021

Γιατί η Νορβηγία ανησυχεί τόσο για τους νέους; Πώς κατάφερε το Ισραήλ να πλησιάσει στην ανοσία της αγέλης; Γιατί στην Πολωνία πολιτικοποιείται ο διάλογος γύρω από την πανδημία; Τελικά, γίνεται μια 42χρονη γυναίκα που δεν ανήκει σε ομάδα προτεραιότητας να εμφανιστεί χωρίς ραντεβού σε ένα νοσοκομείο στη Σόφια και να εμβολιαστεί;

Περισσότερο από έναν χρόνο μετά το ξέσπασμα της πανδημικής κρίσης, τα θέματα που απασχολούν τον δημόσιο διάλογο παντού στον κόσμο είναι λίγο διαφορετικά από ό,τι στην αρχή. Όλοι, ακόμα και στις χώρες που αντιμετώπισαν πιο επιτυχημένα την πανδημία, αναγνωρίζουν ότι υπάρχει "κόπωση" και μετρούν αντίστροφα για το τέλος της που ελπίζουν ότι θα έρθει σύντομα. 

Οι πολίτες -στον οικονομικά ανεπτυγμένο κόσμο, τουλάχιστον-, περιμένουν πια την ανάσχεση της πανδημίας από τον μαζικό εμβολιασμό και όχι από τα μέτρα περιορισμού της κινητικότητας. Είναι μια υπόσχεση που οι πρώτες περιπτώσεις χωρών που προχώρησαν γρήγορα τον εμβολιασμό δείχνουν ότι θα τηρηθεί. Όμως μοιάζει ταυτόχρονα και με αγώνα ταχύτητας. Οι χώρες οργανώνουν τις δικές τους εμβολιαστικές καμπάνιες, οι οποίες είναι λιγότερο ή περισσότερο αποτελεσματικές, ανάλογα με τις δόσεις που εξασφαλίζουν, με τις υποδομές που επιστρατεύουν αλλά και με την προθυμία του πληθυσμού να εμβολιαστεί.

Παρακάτω, μπορείτε να διαβάσετε τέσσερις διαφορετικές οπτικές για τον εμβολιασμό και την πανδημία, από τέσσερις χώρες που η καθεμία βρίσκεται σε διαφορετικό σημείο αυτής της κούρσας.

Πώς τα κατάφερε το Ισραήλ

Το Ισραήλ έχει εμβολιάσει μέχρι στιγμής περίπου 60% του ενήλικου πληθυσμού του. Η κατάσταση στη χώρα σήμερα δείχνει ότι ο μαζικός εμβολιασμός είναι (ίσως μαζί με τη στρατηγική "zero covid") ο μόνος τρόπος ώστε η ζωή, και η οικονομία μαζί της, να επιστρέψει στο σημείο που ήταν πριν από την πανδημία. "Στο Ισραήλ οι ρυθμοί είναι αυτές τις μέρες κανονικοί", λέει η Ταλ Σνάιντερ, δημοσιογράφος στην ιστοσελίδα The Times of Israel. "Τα καταστήματα είναι γεμάτα και δεν βρίσκεις τραπέζι στα εστιατόρια. Τα αξιοθέατα, τα πάρκα, οι παραλίες και τα βουνά ήταν όλα γεμάτα στις διακοπές του εβραϊκού Πάσχα (σσ. το διάστημα 27 Μαρτίου έως 4 Απριλίου). Έχει επιστρέψει ακόμα και το μποτιλιάρισμα στις εθνικές οδούς, που επί έναν χρόνο είχαν ερημώσει εξαιτίας των lockdown. Κυριαρχεί μια αίσθηση ανακούφισης". 

Πώς όμως έφτασε η χώρα της Μέσης Ανατολής να βλέπει τους θανάτους ασθενών με Covid-19 να μειώνονται (μόνο επτά στις 4 Απριλίου) ενώ όλες οι δραστηριότητες είναι ανοιχτές; Πώς οργάνωσε μια τόσο επιτυχημένη καμπάνια εμβολιασμού; "Το πρώτο συστατικό αυτής της επιτυχίας είναι το ότι εξασφαλίστηκαν οι απαραίτητες δόσεις των εμβολίων σε αυτό τον χρόνο, κάτι που ήταν πολύ δύσκολο", λέει η Ταλ Σνάιντερ, αποδίδοντας τα εύσημα στον πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου.

Οι δόσεις πράγματι εξασφαλίστηκαν μετά από ειδική συμφωνία με την φαρμακοβιομηχανία Pfizer. Η κυβέρνηση δέχθηκε να πληρώσει υψηλή τιμή για κάθε δόση (σύμφωνα με όσα έχουν γίνει γνωστά, περίπου διπλάσια από ό,τι πλήρωσε η ΕΕ), αλλά και να μοιραστεί με την εταιρεία έναν πλούτο δεδομένων από τον εμβολιασμό του πληθυσμού. Ο Νετανιάχου ταυτόχρονα προετοιμαζόταν για τις εκλογές της 23ης Μαρτίου, τις τέταρτες μέσα σε δυο χρόνια, που πραγματοποιήθηκαν σε πολωμένο κλίμα και επομένως είχε ένα σοβαρό κίνητρο να επιδείξει μια μεγάλη επιτυχία.

Αντίθετα με την εξασφάλιση των δόσεων, η οργάνωση του εμβολιασμού του πληθυσμού, ώστε να γίνει γρήγορα, με ασφάλεια και παντού στη χώρα, δεν πολιτικοποιήθηκε τόσο έντονα. "Στην αρχή πιστεύαμε ότι θα εμπλακεί ο στρατός σε αυτό το έργο", λέει η Σνάιντερ. 

Ωστόσο, τελικά επελέγη ένας διαφορετικός θεσμός. Το έργο ανέλαβαν οι kupat holim, οι τέσσερις μεγάλες ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες που διαχειρίζονται χιλιάδες μικρές κλινικές σε όλη την επικράτεια. Η λειτουργία τους, από το 1995 οπότε ιδρύθηκαν ως μερικώς κρατικές επιχειρήσεις, ρυθμίζεται από το κράτος και χρηματοδοτείται από τις υποχρεωτικές ασφαλιστικές εισφορές των εργαζόμενων. Υπό κανονικές συνθήκες οι κλινικές των kupat holim προσφέρουν δωρεάν (ή με πολύ χαμηλό αντίτιμο) πρωτοβάθμια φροντίδα ή συμβουλές για την πρόληψη και μπορούν επίσης να αντιμετωπίσουν κάποια επείγοντα περιστατικά. 

"Οι κλινικές αυτές είναι ένας θεσμός που λειτουργεί πολύ καλά και υπάρχουν σε κάθε γωνία της χώρας. Επομένως όλοι έχουν πρόσβαση στη διαδικασία του εμβολιασμού, ακόμη και οι ηλικιωμένοι σε απομακρυσμένες περιοχές ή εκείνοι που δεν μπορούν να ταξιδέψουν μακριά. Επίσης, οι υπηρεσίες των kupat holim είναι σε μεγάλο βαθμό ψηφιοποιημένες. Το ραντεβού για τον εμβολιασμό κλεινόταν μέσω μιας εφαρμογής και με αυτό τον τρόπο υπήρχε έλεγχος ώστε να αποφεύγεται ο συνωστισμός στα εμβολιαστικά κέντρα", λέει η Ταλ Σνάιντερ.

Ωστόσο, όσα εμβόλια κι αν βρεθούν και όσο εύκολη και αν είναι η διαδικασία του ραντεβού, όπως στις περισσότερες χώρες, έτσι και στο Ισραήλ o εμβολιασμός κατά της Covid-19 είναι προαιρετικός. Ποιο ήταν το βασικό κίνητρό τόσο πολλών πολιτών για να κλείσουν αμέσως ραντεβού και να εμφανιστούν στα εμβολιαστικά κέντρα αψηφώντας την ανασφάλεια γύρω από τα εμβόλια και τις θεωρίες συνομωσίας; 

"Νομίζω ότι οι Ισραηλινοί είχαν μεγάλο άγχος να εμβολιαστούν", παρατηρεί η Σνάιντερ. "Η κυβέρνηση δεν τα πήγαινε καλά με τη διαχείριση της πανδημίας. Δεν είχε πάρει αποτελεσματικά μέτρα στα σχολεία και δεν επέβαλε στ’ αλήθεια τη συμμόρφωση με τους κανόνες. Είχαμε πολλά κρούσματα και πολλούς θανάτους, ιδιαίτερα στο τρίτο κύμα της πανδημίας από τον Δεκέμβριο του 2020 μέχρι τον Φεβρουάριο, όσο δηλαδή "έτρεχε" και ο εμβολιασμός. Οι περισσότεροι τότε ζύγισαν την επιλογή του εμβολιασμού με την επιλογή μιας ζωής με την πανδημία για καιρό. Επίσης, η οικογένεια είναι πολύ σημαντική εδώ. Πολλοί σκεφτόμασταν ότι αν δεν εμβολιαστούμε δεν θα μπορούμε να μαζευτούμε οικογενειακώς!".

Πολιτικοποίηση στην Πολωνία

Η Πολωνία είχε εμβολιάσει πλήρως περίπου το 6,7% του ενήλικου πληθυσμού της μέχρι τις 7 Απριλίου. Η κάλυψη του εμβολιασμού στη χώρα είναι λίγο ψηλότερα από τον μέσο όρο της ΕΕ (6,5%), αλλά πιο χαμηλά από την ελληνική (7,4%) για το ίδιο διάστημα. 

Όπως στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, υπεύθυνος για τη διαδικασία του εμβολιασμού είναι το τοπικό υπουργείο Υγείας. "Πρέπει να πω ότι, παρότι δεν υποστηρίζω αυτή την κυβέρνηση, άρχισαν καλά με τον εμβολιασμό", λέει ο Μάρσιν Βαλιγκόρα, αντιπρύτανης για την επιστημονική ανάπτυξη και καθηγητής βιοηθικής στην ιατρική σχολή του πανεπιστημίου Jagiellonian στην Κρακοβία. Ο ίδιος και η σύζυγός του, επίσης καθηγήτρια σε ιατρική σχολή, έχουν ήδη εμβολιαστεί από τους πρώτους (μαζί με γιατρούς και υγειονομικούς) και βρήκαν τότε τη διαδικασία "πολύ άνετη και αποτελεσματική".

"Το τελευταίο διάστημα ο ρυθμός των εμβολιασμών έχει μειωθεί και υπάρχει ολοένα αυξανόμενη ανησυχία στον κόσμο", λέει. Αναφέρει ως παράδειγμα ότι την Πέμπτη 1 Απριλίου το ηλεκτρονικό σύστημα με το οποίο κλείνουν τα ραντεβού έστειλε μαζικά sms στην ηλικιακή ομάδα των άνω των 40 (που προφανώς δεν αποτελεί προτεραιότητα) και την ενημέρωνε ότι μπορεί να προγραμματίσει τον εμβολιασμό. Λίγες ώρες αργότερα εκείνοι που είχαν κλείσει ραντεβού ενημερώθηκαν ότι αυτό δεν ισχύει. Η επίσημη εξήγηση ήταν ότι επρόκειτο για "πρόβλημα του συστήματος".

Την ίδια στιγμή που παρουσιάζονταν προβλήματα στη διαδικασία του εμβολιασμού, η πανδημία εισερχόταν στη "χειρότερη φάση που έφτασε ποτέ από την αρχή της" με την επικράτηση της βρετανικής παραλλαγής του ιού. Μόνο την 1η Απριλίου, την ίδια ημέρα με τη βλάβη του συστήματος εμβολιασμού, διαγνώστηκαν 35.253 κρούσματα, δηλαδή περίπου 92 κρούσματα ανά 100.000 κατοίκους (στην Ελλάδα η αναλογία την ίδια ημέρα ήταν 32 ανά 100.000). Η αγορά και τα σχολεία έκλεισαν όσο τα νοσοκομεία έφταναν στο όριό τους. Μόνο τις τελευταίες λίγες ημέρες υποχωρεί σταδιακά η πίεση.

Τι κλίμα επικρατεί στη χώρα όλο αυτό το διάστημα της πανδημίας; "Υπάρχει πάντα μια πολιτική φόρτιση γύρω από τα θέματα της πανδημίας, δεν αντιμετωπίζονται τόσο σαν τεχνοκρατικά ή επιστημονικά ζητήματα", σημειώνει ο καθηγητής Βαλιγκόρα. "Η κυβέρνηση λέει το ένα και η αντιπολίτευση λέει το άλλο, συνεχώς με μια υπερβολή για το ποιος φταίει. Όλη την ώρα, τα πάντα από τον εμβολιασμό μέχρι την πίεση στα νοσοκομεία γίνονται μια διαφωνία μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης".

Η Νορβηγία ανησυχεί για τους νέους

"Εκείνο που μπορεί να κρατήσει κάποιος από την εμπειρία της Νορβηγίας από ολόκληρη την πανδημία, είναι ότι δεν υπήρχαν σημαντικές διαφωνίες για τη διαχείρισή της", λέει ο δημοσιογράφος Χάλβαρντ Σάντμπεργκ, που τον τελευταίο χρόνο καλύπτει την εξέλιξη της πανδημίας για τη νορβηγική δημόσια τηλεόραση.

Η παρατήρηση του νορβηγού δημοσιογράφου είναι διπλά ενδιαφέρουσα αν κάποιος κοιτάξει πιο προσεκτικά τη χώρα του ευρωπαϊκού Βορρά. Ο τρόπος διαχείρισης της πανδημίας εκεί σχετίζεται με τον τρόπο που λειτουργεί ολόκληρο το κράτος: είναι αποκεντρωμένος. Η κυβέρνηση της Νορβηγίας δεν είχε τη δυνατότητα να επιβάλει ολικό lockdown στη χώρα: "σε αυτή την περίπτωση το Κοινοβούλιο θα έπρεπε να αλλάξει τον νόμο και αυτό το ενδεχόμενο ήταν τόσο αντιδημοφιλές που η προσπάθεια εγκαταλείφθηκε ήδη από πολύ νωρίς", εξηγεί ο Σάντμπεργκ. Οι αποφάσεις για αναστολή δραστηριοτήτων, ανάλογα με τις εξελίξεις, ανήκαν στους δήμους και πάντοτε είχαν τοπικό χαρακτήρα.

Οι δήμοι οργάνωσαν και τον εμβολιασμό του πληθυσμού. Η εξέλιξη του εμβολιασμού στη Νορβηγία (6,5% των ενηλίκων πλήρως εμβολιασμένοι μέχρι τις 7 Απριλίου) ακολουθεί τους ρυθμούς της Ευρώπης. Γίνεται συνήθως σε γήπεδα και ξενοδοχεία που έχουν διαμορφωθεί κατάλληλα, αλλά και στα δημαρχεία των πιο μικρών πόλεων. Στην ερώτηση αν υπάρχουν ιστορίες για άτομα που εμβολιάστηκαν εκτός σειράς, ο Σάντμπεργκ απαντάει γελώντας: "Ισως ο βασιλιάς Χάραλντ Ε’ και η βασίλισσα Σόνια! Εμβολιάστηκαν δυο εβδομάδες νωρίτερα από τη σειρά τους, αλλά οι περισσότεροι σκέφτηκαν "είναι ηλικιωμένοι (σ.σ. 84 και 83 ετών αντίστοιχα) και άρρωστοι, δεν πειράζει". Κατά τ’ άλλα δεν έχω ακούσει ιστορίες πολιτικών ή πλούσιων που πήραν τη θέση κάποιου άλλου".

Η Νορβηγία, ως μέλος του ΕΟΧ -αλλά όχι της ΕΕ- προμηθεύεται εμβόλια (για γραφειοκρατικούς λόγους αυτό γίνεται μέσω της Σουηδίας) με βάση τη συμφωνία της Κομισιόν με τις φαρμακοβιομηχανίες που τα κατασκευάζουν. Επομένως οι καθυστερήσεις στην παράδοση των εμβολίων, στο πλαίσιο αυτών των συμφωνιών επηρεάζουν αρκετά την πορεία του εμβολιασμού στη χώρα. "Σε γενικές γραμμές η ίδια η διαδικασία κυλάει ομαλά, όμως υπάρχει αρκετή καθυστέρηση στην παράδοση εμβολίων και αυτό ανησυχεί τον κόσμο", λέει ο Σάντμπεργκ. 

Η Νορβηγία ήταν επίσης, μαζί με τη Δανία, μία από τις χώρες με τα περισσότερα από τα πρώτα, πολύ σπάνια περιστατικά θρομβώσεων σε γυναίκες κάτω των 55 ετών, τα οποία συνδέθηκαν με το εμβόλιο της AstraZeneca. Γι’ αυτό τον λόγο, από τις 11 Μαρτίου και μέχρι τουλάχιστον τις 15 Απριλίου, έχουν σταματήσει οι εμβολιασμοί με το συγκεκριμένο εμβόλιο στον πληθυσμό και ο Σάντμπεργκ εκτιμάει ότι "είναι αμφίβολο το αν θα χορηγηθεί ξανά το εμβόλιο της AstraZeneca στη χώρα". 

Ωστόσο, μέχρι στιγμής η Νορβηγία έχει περάσει σχετικά ήπια την πανδημία, χωρίς μεγάλες εξάρσεις και χωρίς το σύστημα υγείας να πιεστεί σημαντικά. Τα ημερήσια διαγνωσμένα κρούσματα δεν έχουν ξεπεράσει τα 21,5 ανά 100.000 πληθυσμού. "Υπάρχει βέβαια και εδώ κούραση των ανθρώπων και η τήρηση των μέτρων γίνεται ολοένα και πιο πλημμελής", λέει ο Σάντμπεργκ. 

Συνεχίζει αναφέροντας ότι όπως και σε άλλες χώρες, το τελευταίο διάστημα ο προβληματισμός αφορά τις συνέπειες που θα αφήσει η πανδημία στην ψυχική υγεία του πληθυσμού. Στον νορβηγικό δημόσιο διάλογο πολλοί μιλούν για τα παιδιά και τους νέους, οι οποίοι ίσως "φωτίζονται" διαφορετικά από ό,τι σε άλλες χώρες. "Δεν γνωρίζουμε πολλά ακόμη, αλλά υπάρχει ένα γενικευμένο κακό προαίσθημα ότι αυτή η γενιά παιδιών ίσως να υποφέρει περισσότερο: ίσως δούμε διατροφικές διαταραχές, κατάθλιψη, ενδοοικογενειακή βία, ποιος ξέρει; Επίσης οι νέοι ηλικίας 18 έως 25 ετών, ειδικά όσοι δεν έχουν σύντροφο, περνούν δύσκολα· δεν μπορούν να βγουν ραντεβού ή να κοινωνικοποιηθούν εύκολα σε πάρτι, συναυλίες, κλπ.", λέει ο Σάντμπεργκ.

Οι "πράσινοι διάδρομοι" στη Βουλγαρία

Η Πέτγια Ντγιουλγκέροβα είναι 42 ετών, χωρίς σοβαρά προβλήματα υγείας και εργάζεται ως υπεύθυνη προγραμμάτων αγωγής του πολίτη στο γραφείο του γερμανικού ιδρύματος Friedrich Naumann στη Σόφια. Δεν ανήκει σε καμία ομάδα προτεραιότητας, ηλικιακή ή επαγγελματική, αλλά έκανε την πρώτη δόση του εμβολίου της AstraZeneca στα μέσα Φεβρουαρίου. 

Πώς μπορεί να συνέβη αυτό; Η κυβέρνηση της Βουλγαρίας, της χώρας με το δεύτερο πιο χαμηλό ποσοστό πλήρως εμβολιασμένων στην ΕΕ (μόνο 1,8% του ενήλικου πληθυσμού μέχρι τις 7 Απριλίου) μέσα στον Φεβρουάριο άνοιξε τους λεγόμενους "πράσινους διαδρόμους". Η ζήτηση για τα εμβόλια γενικά, αλλά περισσότερο για το εμβόλιο της AstraZeneca ήταν πολύ χαμηλή. Γι’ αυτό τον λόγο η κυβέρνηση, ενόψει μάλιστα και των φορτισμένων εκλογών που έγιναν στις 4 Απριλίου, ανακοίνωσε ότι όποιος ήθελε, ανεξάρτητα από τη σειρά του, μπορούσε απλώς να εμφανιστεί σε συγκεκριμένα νοσοκομεία και να εμβολιαστεί.

"Ήταν η περίοδος, πριν αρχίσει η συζήτηση για τα περιστατικά θρομβώσεων, που οι ειδήσεις έλεγαν συνεχώς για τον ανταγωνισμό μεταξύ των τριών εγκεκριμένων εμβολίων και ανάφεραν τα ποσοστά προστασίας που το καθένα προσφέρει. Συχνά το έκαναν με απλοϊκό ή λανθασμένο τρόπο. Τότε, όσοι ήθελαν να εμβολιαστούν, προτιμούσαν να το κάνουν με αυτό που παρουσιαζόταν ως "η μερσεντές των εμβολίων", με το εμβόλιο της Pfizer δηλαδή. Γι’ αυτό τον λόγο η κυβέρνηση βρήκε αυτό τον τρόπο να διαθέσει τις δόσεις του εμβολίου της AstraZeneca που είχε εξασφαλίσει", λέει η Ντγιουλγκέροβα. "Επομένως, ένα μεσημέρι εμφανιστήκαμε με έναν συνάδελφό μου σε ένα νοσοκομείο και είπαμε ότι θέλουμε να κάνουμε το εμβόλιο. Και το κάναμε! Στό τέλος της ημέρας είναι καλύτερο να είσαι εμβολιασμένος παρά να μην είσαι". Τις επόμενες ημέρες σκοπεύει να προγραμματίσει τον εμβολιασμό με τη δεύτερη δόση.

Έκτοτε, οι "πράσινοι διάδρομοι" στη Βουλγαρία ανοίγουν και κλείνουν, ανάλογα με τη διαθεσιμότητα των εμβολίων, όσο η χώρα ήταν αντιμέτωπη με ένα σοβαρό τρίτο κύμα μολύνσεων. Παρόλα αυτά κάποιες δραστηριότητες παραμένουν ανοιχτές, όπως η εστίαση μόνο σε ανοιχτούς χώρους.