Αρθρογραφια |
Υγεία

Το Εμβόλιο, Η Θεραπεία Και Η Επόμενη Ημέρα

Σε ποιο στάδιο βρίσκονται οι προσπάθειες αντιμετώπισης της υγειονομικής κρίσης από την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα, και ποιος ο ρόλος των Ελλήνων επιστημόνων σε αυτό το τιτάνιο έργο.

| Ιούλιος 2020

Μέσα στους περίπου έξι μήνες από όταν εκδηλώθηκε η πανδημία του νέου κορωνοϊού, η παγκόσμια επιστήμη κατάφερε να χαρακτηρίσει το γονιδίωμα του ιού, την πλήρη χημική του σύσταση, την ακριβή κρυσταλλική, τρισδιάστατη δομή των βασικών ενζύμων του που είναι υπεύθυνα για τον πολλαπλασιασμό του μέσα στο σώμα του ασθενούς, καθώς και τους κύριους βιολογικούς μηχανισμούς με τους οποίους ο ιός εισέρχεται στα ανθρώπινα κύτταρα, τα καταλαμβάνει κατά κράτος και τα αποσταθεροποιεί προς όφελος της δικής του ζωής. Η κατακλυσμιαία αυτή παραγωγή επιστημονικής γνώσης έχει αποδώσει τουλάχιστον 140 πιθανά υποψήφια εμβόλια (23 από αυτά σε κλινική δοκιμή στον άνθρωπο: 10 σε "Φάση 1", 10 σε "Φάση 2" και 3 σε "Φάση 3", πράγμα που σημαίνει ότι θα δοκιμάζονται σε δεκάδες χιλιάδες εθελοντές μέχρι το τέλος του χρόνου) και πάνω από 1.400 κλινικές μελέτες πιθανών αντιικών φαρμάκων, ή φαρμάκων που αντιμετωπίζουν τα επικίνδυνα για τη ζωή συμπτώματα στα διάφορα όργανα (πνεύμονες, καρδιά, αίμα, νεφρούς κλπ.) των βαρέως πασχόντων ασθενών του ιού. Στις παραγράφους που ακολουθούν συνοψίζονται οι κυριότερες επιστημονικές τεχνολογίες αιχμής, η εφαρμογή των οποίων απέφερε αυτήν την πρωτόγνωρη σε ταχύτητα, ποιότητα και ποσότητα παραγωγή νέας γνώσης που αφορά στην αντιμετώπιση του νέου κορωνοϊού, αλλά και ο ρόλος της ελληνικής επιστημονικής κοινότητας σε αυτή την προσπάθεια.

Εμβόλια και αντισώματα με τη Γενετική Μηχανική και τη Βιοτεχνολογία

Η πρόοδος του σύγχρονου ανθρώπου είναι συνυφασμένη με την ύπαρξη των εμβολίων κατά ιών και μικροβίων τα οποία στο παρελθόν προκάλεσαν την απώλεια εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπινων ζωών. Η αποδιοργάνωση της προσωπικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής μας με τη σημερινή πανδημία, δίχως ακόμη εμβόλια κατά του κορωνοϊού, αποδεικνύει περίτρανα του λόγου το αληθές. Πώς άραγε να έχεις το μυαλό σου στις προσωπικές, επαγγελματικές, πολιτιστικές δραστηριότητες σου, όταν κινδυνεύει η υγεία, αυτή καθαυτή η ζωή σου, αλλά και αυτή των αγαπημένων σου ανθρώπων;

Η μέχρι πρόσφατα καταξιωμένη μέθοδος ανάπτυξης των σημαντικών αυτών εργαλείων του ανθρώπινου πολιτισμού, των εμβολίων, συνίσταται στην χρησιμοποίηση είτε του απενεργοποιημένου, εξασθενημένου στο εργαστήριο ιού, είτε ενός ανενεργού κομματιού του που χορηγείται στον εμβολιαζόμενο προκειμένου το ανοσοποιητικό του σύστημα να παραγάγει αντισώματα, ώστε στην πιθανή μελλοντική επαφή του με τον δραστικό ιό αυτά να τον αναγνωρίζουν και να τον αδρανοποιούν (ανοσοποίηση-ανοσοαπόκριση). Με απλά λόγια ο ιός "απενεργοποιείται" με χημική ή άλλη μέθοδο στο εργαστήριο για να καταστεί ανίκανος να μολύνει τα ανθρώπινα κύτταρα, αλλά εξακολουθεί να είναι σε θέση να προκαλέσει ανοσοαπόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος. Ένα από τα υποψήφια εμβόλια κατά του νέου κορωνοϊού, που αναπτύσσει κινέζική εταιρεία, χρησιμοποιεί ακριβώς απενεργοποιημένο κορωνοϊό και μάλιστα βρίσκεται σε κλινικές δοκιμές φάσης 2. Τα πλεονεκτήματα αυτής της παλιάς μεθόδου είναι ότι υπάρχει μια μακρά κλινική εμπειρία στην ανάπτυξη πολλαπλών εμβολίων που έχουν επιτύχει, όπως το απενεργοποιημένο εμβόλιο κατά της πολιομυελίτιδας και το εμβόλιο της γρίπης. Τα μειονεκτήματά της είναι ότι υπάρχουν πάντα κάποια θέματα ασφάλειάς της που σχετίζονται με την πλήρη αδρανοποίηση του ιού, διότι σε αντίθετη περίπτωση ο ιός μπορεί να προκαλέσει την ασθένεια ή και να αυξήσει την βαρύτητά της σε περίπτωση μόλυνσης με τον αληθινό, δραστικό ιό. Η διεθνής ιατρική βιβλιογραφία βρίθει τέτοιων περιπτώσεων, εξ ου και προκύπτει η απόλυτη βιοηθική ανάγκη να ελεγχθεί το εμβόλιο σε βάθος χρόνου και με ασφάλεια. Αυτό βέβαια καθυστερεί την ανάπτυξη ενός εμβολίου με αυτή τη μέθοδο ίσως και για πολλά χρόνια, γεγονός εξαιρετικά προβληματικό σε μία πανδημία όπως αυτή του νέου κορωνοϊού.

Λόγω αυτών των προβλημάτων ασφαλείας, πολλές ερευνητικές ομάδες εργάζονται τα τελευταία χρόνια σε διαφορετικές προσεγγίσεις για την ανάπτυξη εμβολίων. Τα εμβόλια DNA ή τα εμβόλια RNA, για παράδειγμα, δεν αποτελούνται από ολόκληρο τον ιό αλλά μόνο ένα μικρό μέρος -μερικές φορές ακόμη και ένα μόνο γονίδιο. Το ιικό γονίδιο μεταφέρεται στον εμβολιαζόμενο, μεταφράζεται από τα κύτταρα του σε ιική πρωτεΐνη, η οποία ως ξένη με τον εμβολιαζόμενο ενεργοποιεί το ανοσοποιητικό του σύστημα για την παραγωγή αδρανοποιητικών αντισωμάτων. Το μεθοδολογικό ερώτημα στη περίπτωση αυτή είναι το πώς θα μεταφερθεί αυτό το "καθαρό" ιικό γονίδιο στα ανθρώπινα κύτταρα του εμβολιαζόμενου. Η βιοτεχνολογία έχει αναπτύξει γενετικά οχήματα-φορείς του ιικού γονιδίου. Ένα τέτοιο όχημα είναι ένας ανασυνδυασμένος στο εργαστήριο «αβλαβής» αδενοϊός, με βάση τον ιό του κοινού κρυολογήματος. Για παράδειγμα, μπορούμε να πάρουμε το γονίδιο που κωδικοποιεί την πολύ σημαντική πρωτεΐνη ακίδα-S (Spike-protein) του νέου κορωνοϊού και να το «ράψουμε» στο DNA του αβλαβούς ιού τού απλού κρυολογήματος, χρησιμοποιώντας τεχνικές γενετικής μηχανικής. Ο ιός μεταδίδει το DNA της πρωτεΐνης ακίδα-S στα κύτταρα του εμβολιαζόμενου, αλλά δεν μπορεί να αναπαραχθεί στα κύτταρα που μολύνει, επομένως είναι ένα σύστημα ασφαλούς μεταφοράς του ανοσοποιητικού παράγοντα του νέου κορωνοϊού.

Μια άλλη σύγχρονη τεχνολογία αφορά στην πλήρη απομάκρυνση ακόμη και του «αβλαβούς» ιού, με τη χρήση απλώς ενός αποσπάσματος ενός γονιδίου του κορωνοϊού, από μόνο του, ως εμβολίου. H δυνατότητα που μας παρέχει αυτή η τεχνολογία είναι διττή: μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το DNA του ιικού γονιδίου, το οποίο θα μεταφραστεί σε RNA στα κύτταρα του εμβολιαζόμενου και αυτό με την σειρά του σε ιική πρωτεΐνη, ή να χρησιμοποιήσουμε απευθείας το RNA της ιικής πρωτεΐνης. Μόλις η ακολουθία του γονιδιώματος του νέου κορωνοϊού έγινε γνωστή τον Ιανουάριο του τρέχοντος έτους, κατέστη δυνατή η σχεδίαση ενός τέτοιου αποσπάσματος ιικού γονιδίου. Για λόγους που ακόμα δεν έχουμε πλήρως κατανοήσει, τα κύτταρα του ανθρώπινου σώματος προσλαμβάνουν αυτό το ιικό γονίδιο, ακόμη και χωρίς φορέα μεταφοράς, το αποκωδικοποιούν και παράγουν την ιική πρωτεΐνη από αυτό. Γιατί και πώς τα κύτταρα προσλαμβάνουν αυτό το λεγόμενο «γυμνό» DNA ή RNA εξακολουθεί να αποτελεί πεδίο έρευνας, αλλά η παραγόμενη ιική πρωτεΐνη αναγνωρίζεται ως «ξένη» επειδή δεν την έχει δει ποτέ ο ανθρώπινος οργανισμός, ο οποίος προκαλεί αντισώματα εναντίον της. Τα εμβόλια DNA/RNA μάλλον είναι ευκολότερο να παρασκευαστούν και μάλιστα σε μαζική κλίμακα. Την προσέγγιση του RNA εμβολίου ακολουθεί αμερικανική εταιρεία που πρότεινε τον Μάρτιο του 2020 το πρώτο εμβόλιο κατά του νέου κορωνοϊού, προχωρώντας ταχύτατα στη κλινική αξιολόγηση του εμβολίου της σε δεκάδες χιλιάδες εθελοντές. Πολλές άλλες εταιρείες διεθνώς αναπτύσσουν ανάλογα DNA/RNA εμβόλια.

Αλλά ποιο είναι το ιστορικό μέχρι στιγμής ενός πραγματικού ανθρώπινου εμβολίου για μια ανθρώπινη ασθένεια που χρησιμοποιεί αυτές τις γενετικές DNA/RNA τεχνικές; Επί του παρόντος δεν υπάρχουν εγκεκριμένα εμβόλια DNA ή εμβόλια RNA. Μερικά από αυτά έχουν δοκιμαστεί σε μικρές κλινικές δοκιμές πρώτης φάσης, για την ασφάλεια και την ικανότητά τους στην επαγωγή της ανοσοαπόκρισης. Ωστόσο, δεν έχουν δοκιμαστεί προηγουμένως σε δοκιμές αποτελεσματικότητας μεγάλης κλίμακας, ούτε έχουν παραχθεί ή εγκριθεί για κλινική χρήση. Από την άλλη πλευρά, σε αντίθεση με τα παλαιά εμβόλια που χρησιμοποιούν τον αδρανοποιημένο ιό, τα DNA/RNA εμβόλια, χάρη στις προωθημένες τεχνολογίες γενετικής μηχανικής μικροοργανισμών (προγραμματίζονται γενετικά για να παράγουν μαζικά το εμβόλιο σε καλλιέργειες τους), έχουν τη δυνατότητα ταχύτατης μαζικής παραγωγής ώστε τα αποτελεσματικά εξ αυτών να απαντήσουν στην αδήριτη ανάγκη για τον όσο γίνεται άμεσο και μαζικό εμβολιασμό του παγκόσμιου πληθυσμού.

Η ενδιάμεση λύση έως την ύπαρξη του αποτελεσματικού εμβολίου ονομάζεται μονοκλωνικά αντισώματα κατά των ιικών πρωτεϊνών. Το εμβόλιο οδηγεί τον εμβολιαζόμενο να παραγάγει ο ίδιος τα αντιικα αντισώματα, μπορούμε όμως να παράγουμε τα αντισώματα αυτά εξωγενώς και να τα χορηγήσουμε έτοιμα ως φάρμακα. Το πλάσμα από ασθενείς με Covid-19 είναι η πηγή για την ιδέα της παραγωγής αντισωμάτων κατά των πρωτεϊνών του νέου κορωνοϊού, που τον αδρανοποιούν, δρώντας ως αντιικά φάρμακα. Η απομόνωση, ο χημικός χαρακτηρισμός και η παραγωγή ανασυνδυασμένου DNA για τα συγκεκριμένα αντισώματα οδήγησαν στην παραγωγή αντιικών πρωτεΐνων-αντισωμάτων κατά του νέου κορωνοϊού, και συγκεκριμένα κατά της πρωτεΐνης S και των πρωτεϊνών του NSPs.

Πειραματόζωα με εξανθρωπισμένο ανοσοποιητικό σύστημα χρησιμοποιούνται για την ανοσοποίηση και παραγωγή ανθρώπινων μονοκλωνικών αντισωμάτων κατά του κορωνοϊού. Μίγματα αυτών των μονοκλωνικών αντισωμάτων κατά των πρωτεϊνών του κορωνοϊού είναι πιθανόν να αποτελέσουν μέχρι το τέλος του χρόνου την πρώτη αποτελεσματική αντιική θεραπεία. Η τεχνολογία χρησιμοποιεί ποντικούς που έχουν σχεδιαστεί για να έχουν ένα εξανθρωπισμένο ανοσοποιητικό σύστημα. Η έκθεση αυτών των ζώων στον κορωνοϊό οδηγεί στην παραγωγή ανθρώπινων -ή σχεδόν ανθρώπινων- αντισωμάτων χωρίς να χρειάζεται η κινητοποίηση ανανηψάντων από τη λοίμωξη με τον κορωνοϊό ασθενών. Οι ερευνητές έχουν αναπτύξει τεχνικές για την απομόνωση ειδικών κλώνων Β λεμφοκυττάρων που παράγουν αντισώματα κατά των πρωτεϊνών του νέου κορωνοϊού. Τα Β λεμφοκύτταρα του αίματος είναι επιφορτισμένα με την ικανότητα να αναγνωρίζουν ξένες προς τον άνθρωπο πρωτεΐνες και να παράγουν αντισώματα αδρανοποίησης τους ώστε να μην προκαλέσουν βλάβη στον οργανισμό. Μάλιστα, αναπτύσσουν ανοσολογική μνήμη κατά της ξένης πρωτεΐνης και όταν μετά από καιρό έρθουν σε επαφή πάλι με αυτή, απαντούν με την παραγωγή αδρανοποιητικών αντισωμάτων. Αυτά τα Β λεμφοκύτταρα, όταν αναπτύσσονται σε μαζικές καλλιέργειες, αποτελούν πηγή διαρκούς παραγωγής ανθρώπινων αντιικών αντισωμάτων.

Τα μονοκλωνικά αντισώματα κατά του κορωνοϊού θα βοηθήσουν είτε για τη μείωση μιας υπάρχουσας λοίμωξης, είτε για την προστασία κάποιου που έχει εκτεθεί στον ιό στα πρώιμα στάδια της λοίμωξης. Επίσης, τα αντιικά αντισώματα μπορούν να χορηγηθούν ως χημειοπροφύλαξη ατόμων που έρχονται συχνά σε επαφή με τον κορωνοϊό, όπως οι επαγγελματίες υγείας, αλλά και σε άτομα υψηλού κινδύνου, όπως οι ηλικιωμένοι με συνοδά προβλήματα υγείας ή οι ανοσοκατασταλμένοι ασθενείς με νεοπλάσματα ή αυτοάνοσα νοσήματα. Η σημαντικότερη διαφορά των θεραπειών με αντισώματα σε σχέση με τα εμβόλια, είναι η χρονική διάρκεια δράσης τους. Τα αποτελέσματά τους διαρκούν μόνο όσο τα αντισώματα είναι δραστικά, πιθανότατα κάποιους μήνες, όμως η επαναχορήγησή τους θα ανανεώνει την αποτελεσματικότητα τους, όπως συμβαίνει με τη δράση των περισσότερων φαρμάκων.

Αντιικά φάρμακα με Ηλεκτρονικούς Υπολογιστές και Τεχνητή Νοημοσύνη

Ο πρόσφατος κρυσταλλογραφικός χαρακτηρισμός (λεπτομερής δομή στον τρισδιάστατο χώρο) των κύριων ενζύμων του κορωνοϊού που ελέγχουν τον πολλαπλασιασμό του και την απελευθέρωση του μέσα στα ανθρώπινα κύτταρα (η πολυμεράση και η πρωτεάση), παρείχε σημαντικά εργαλεία για την ταχύτατη αξιολόγηση της αντιικής δράσης γνωστών φαρμάκων αλλά και τον χημικό σχεδιασμό εντελώς νέων, ειδικών κατά του κορωνοϊού. Η πολύμεραση είναι το ένζυμο που χρησιμοποιεί ο ιός για να αναπαραγάγει τον εαυτό του σε εκατομμύρια αντίγραφα μέσα στα ανθρώπινα κύτταρα που έχει μολύνει. Η πρωτέαση είναι το ένζυμο του κορωνιού που, μόλις αυτός αναπαραχθεί μέσα στα κύτταρα του ανθρώπου, τον απελευθερώνει ώστε να μολύνει και τα γειτονικά κύτταρα, προάγοντας την ίωση παντού στον οργανισμό.

Η προσέγγιση ανάπτυξης φαρμάκων με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή, η οποία χρησιμοποιεί τεχνικές μοριακής μοντελοποίησης χρησιμοποιείται από τους ερευνητές για να αυξήσει την αποτελεσματικότητα στην ανάπτυξη νέων φαρμάκων, δεδομένου ότι χρησιμοποιεί ταχύτατες in silico προσομοιώσεις. Η πολυμεράση και η πρωτεάση του κορωνοϊού έχουν ένα δραστικό ενζυματικό κέντρο με συγκεκριμένη δομή στον χώρο. Η σύνδεση ενός χημικού αναστολέα στο κέντρο αυτό το «κλειδώνει» και διακόπτει τη δραστικότητα του, με αποτέλεσμα την αναστολή του ιικού πολλαπλασιασμού και της απελευθέρωσης του κορωνοϊού από το ανθρώπινο κύτταρο, ώστε να μολύνει και τα γειτονικά του. Η σχέση ενζύμου-αναστολέα του προσομοιάζει με τη σχέση κλειδαριάς-κλειδιού: εάν είναι γνωστή η δομή της κλειδαριάς, είναι δυνατή και η σχεδίαση και κατασκευή του κατάλληλου κλειδιού. Η μοριακή μοντελοποίηση στον Η/Υ των δραστικών κέντρων της πολυμεράσης και της πρωτεάσης του κορωνοϊού (κλειδαριά) που απέδωσε ο κρυσταλλογραφικός χαρακτηρισμός τους, επιτρέπει την ανάλυση πολλών μορίων (κλειδιών) σε σύντομο χρονικό διάστημα, προβλέποντας πώς αλληλεπιδρούν με τα ένζυμα αυτά ακόμη και πριν από τη χημική σύνθεσή τους. Η τεχνική επιτρέπει την προσομοίωση και την πρόβλεψη πολλών βασικών φαρμακολογικών παραμέτρων, όπως η τοξικότητα, η δραστικότητα, η βιοδιαθεσιμότητα και η αποτελεσματικότητα των αντιικών φαρμάκων, ακόμη και πριν αυτά υποβληθούν σε προκλινικές δοκιμές in vitro, επιτρέποντας έτσι τον καλύτερο σχεδιασμό και κατεύθυνση της φαρμακολογικής έρευνας. Ο καλύτερος σχεδιασμός της έρευνας σημαίνει, στην περίπτωση αυτή, λιγότερα πειράματα in vitro και in vivo. Επομένως, μειώνει τον χρόνο εκτέλεσης και το συνολικό κόστος της έρευνας ανακάλυψης των φαρμάκων κατά του κορωνοϊού.

Σε αυτό το πλαίσιο, η εικονική διαλογή είναι μια πολλά υποσχόμενη in silico τεχνική για την ανακάλυψη αντιικών φαρμάκων. Απαραίτητη προϋπόθεση για την εκτέλεση εικονικής διαλογής είναι η διαθεσιμότητα της τρισδιάστατης δομής της πρωτεΐνης-ένζυμου στόχου. Η τεχνική αυτή μπορεί επίσης να δοκιμάζει πολλές χιλιάδες γνωστά φάρμακα ως πιθανά κλειδιά-αναστολείς των δύο ενζύμων του κορωνοϊού. Η διαδικασία πραγματοποιείται ταχύτατα με τη βοήθεια των υπολογιστικών εργαλείων της τεχνητής νοημοσύνης και της μηχανικής μάθησης. Η in silico αξιολόγηση της αντιικής κατά του κορωνοϊού δραστικότητας γνωστών φαρμάκων, δραστικών σε άλλα νοσήματα, διαδικασία που ονομάζεται ‘θεραπευτική επανατοποθέτηση’, θα αποδώσει στην κλινική χρήση τους δραστικά φάρμακα σε σύντομο χρόνο, διότι δεν απαιτείται η εξαιρετικά χρονοβόρος τοξικολογική τους αξιολόγηση στον άνθρωπο.

Οι Έλληνες επιστήμονες στη πρωτοπορία της προσπάθειας

Η απίστευτη μάχη της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας με τον νέο κορωνοϊό επικουρείται από Έλληνες επιστήμονες της διασποράς στην πρώτη γραμμή της ανακάλυψής του εμβολίου και των πρώτων αντιικών φαρμάκων. Δεν είναι τυχαίο που ο συντονισμός της προσπάθειας για το εμβόλιο στην Αμερική έχει ανατεθεί στον ερευνητή και ιδρυτή της εταιρείας Inovio, Γιώργο Σκάγκο. Ο CEO του φαρμακευτικού κολοσσού Pfizer, Αλβέρτος Μπουρλά από τη Θεσσαλονίκη οδηγεί την εταιρεία του στον φιλόδοξο στόχο να έχει το εμβόλιο κατά του νέου κορωνοϊού διαθέσιμο πριν από το τέλος του τρέχοντος έτους. Ο συνιδρυτής της Regeneron, μιας από τις πλέον προωθημένες τεχνολογικά εταιρείες βιοτεχνολογίας στη Νέα Υόρκη, Γιώργος Γιανκόπουλος και οι κορυφαίοι ερευνητές της Χρήστος Κυρατσούς, Άρης Οικονομίδης, Δημήτρης Σκόκος και Κάτια Καράλη έχουν σημαντικό προβάδισμα διεθνώς στην ανάπτυξη μέχρι το τέλος του χρόνου αντιικών μονοκλωνικών αντισωμάτων κατά του κορωνοϊού, καθώς και ισχυρών ανοσοτροποποιητικών φαρμάκων για την αντιμετώπιση της επικίνδυνης πνευμονικής φλεγμονής που προκαλεί η λοίμωξη.

Έχει επίσης κινητοποιηθεί έντονα και η εγχώρια επιστημονική κοινότητα στον χώρο των βιοεπιστημών για την ανακάλυψη αντιικών μονοκλωνικών αντισωμάτων, την κλινική χρήση αντιικού πλάσματος από ασθενείς που έχουν ανανήψει από την λοίμωξη και έχουν αναπτύξει αντισώματα, αλλά και την κλινική αξιολόγηση ανοσοτροποποιητικών φαρμάκων για την αντιμετώπιση της πνευμονικής και καρδιαγγειακής φλεγμονής. Η χώρα διαθέτει στα πανεπιστήμιά της και τα ερευνητικά της κέντρα διεθνώς κορυφαίους ανοσολόγους, ιολόγους, φαρμακολόγους και κλινικούς γιατρούς που, εάν βοηθηθούν με σοβαρή χρηματοδότηση, μπορούν να συνεισφέρουν καθοριστικά στη διεθνή προσπάθεια για τη θεραπεία και την προφύλαξη από το νέο κορωνοϊό. Η Πολιτεία οφείλει να τους βοηθήσει ώστε η χώρα να είναι από τις πρώτες που θα έχει πρόσβαση στις νέες θεραπείες και εμβόλια. Η συμμετοχή των Ελλήνων βιοεπιστημόνων αποτελεί κορυφαία ευκαιρία και για την αναπτυξιακή προσπάθεια της χώρας και την ίδρυση διεθνώς ανταγωνιστικών εταιρειών έντασης γνώσης (spinoffs-startups) στο πεδίο της βιοτεχνολογίας. Οι μεγάλες διεθνείς εταιρείες φαρμάκων, διαγνωστικών και βιοτεχνολογίας συνεργάζονται στενά και επενδύουν τεράστια κεφάλαια (περίπου 50-60 δισεκατομμύρια ετησίως) σε μικρές εταιρίες έντασης γνώσης των πανεπιστήμιων και των ερευνητικών κέντρων. Δεν είναι τυχαίο ότι το 65% των φαρμάκων και διαγνωστικών που παίρνουν άδεια κλινικής χρήσης στην Αμερική και το 30% στην Ευρώπη, από τους ρυθμιστικούς φορείς FDA και ΕΜΑ αντίστοιχα, αναπτύσσονται από τέτοιες μικρές εταιρείες και διατίθενται στην αγορά από τις μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες. Η χώρα μας διαθέτει το ανθρώπινο επιστημονικό κεφάλαιο για να συμμετάσχει σε αυτό το παγκόσμιο βιοτεχνολογικό γίγνεσθαι, χρειάζεται όμως οργανωμένη και εμπνευσμένη πολιτική βούληση και σοβαρή χρηματοδότηση από τον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Η στενή συνεργασία της εγχώριας επιστημονικής κοινότητας με την αντίστοιχη της ελληνικής διασποράς μπορεί να λειτουργήσει πολλαπλασιαστικά σε αυτήν την εξωστρεφή αναπτυξιακή προσπάθεια.

Αντί επίλογου

Η μεγάλη πίεση της πανδημίας του νέου κορωνοϊού σε πολιτεία και πολίτες για την ταχύτατη εύρεση θεραπευτικών μέσων αντιμετώπισης της λοίμωξης και προφύλαξης από αυτήν έχει οδηγήσει σε μία ιστορικά άνευ προηγουμένου συστράτευση της παγκόσμιας επιστήμης. Η συνεργιστική εφαρμογή των τεχνολογιών των βιοεπιστημών της γενετικής μηχανικής και της βιοτεχνολογίας με τεχνολογίες από τις υπολογιστικές επιστήμες όπως η υπολογιστική προσομοίωση, η τεχνητή νοημοσύνη και η μηχανική μάθηση, υποστηρίζει βάσιμα την ελπίδα ότι στο τέλος του 2020 θα έχουμε τα πρώτα αποτελεσματικά αντιικά φάρμακα (μάλλον αντιικά μονοκλωνικά αντισώματα), ενώ το επόμενο καλοκαίρι θα μας βρει με τουλάχιστον ένα αποτελεσματικό εμβόλιο.  

*O Αχιλλέας Γραβάνης είναι Καθηγητής Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης και ερευνητής στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ.