Πόσοι χρησιμοποιούμε το ίντερνετ στην Ελλάδα; Ποιες είναι οι αντιδράσεις μας σε όσα διαβάζουμε και παρακολουθούμε online; Ποιες είναι οι σκέψεις μας για την ελευθερία, την ιδιωτικότητα και την εμπιστοσύνη στους άλλους στο διαδίκτυο; Η έρευνα του ΕΚΚΕ στο πλαίσιο του διεθνούς έργου "World Internet Project", την οποία δημοσιεύει η διαΝΕΟσις, επιχειρεί να δώσει μια εικόνα γύρω από τους παραπάνω προβληματισμούς, καταγράφοντας τις απαντήσεις των Ελλήνων σε σχετικά ερωτήματα.
Το World Internet Project είναι ένα διεθνές ερευνητικό πρόγραμμα που "τρέχει" από το 1999. Αποτελεί σύμπραξη φορέων και πανεπιστημίων από 30 χώρες και έχει ως στόχο την ανάδειξη κρίσιμων ζητημάτων γύρω από τη χρήση του διαδικτύου. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται παρακάτω προέρχονται από το πιο πρόσφατο ελληνικό "κύμα" της έρευνας, δηλαδή από 1.208 τηλεφωνικές συνεντεύξεις, που πραγματοποιήθηκαν από τον Μάρτιο έως τον Μάιο του 2019. Το επόμενο διάστημα, όσο θα δημοσιεύονται στοιχεία του ίδιου κύματος από άλλες χώρες, θα φανεί καλύτερα η θέση της Ελλάδας στο παγκόσμιο πλαίσιο.
Χρήση και πρόσβαση
Η πρόσβαση στο διαδίκτυο αποτελεί ένα από τα σημαντικά θέματα με τα οποία ασχολείται η έρευνα. Καθώς φαίνεται, σε συμφωνία και με άλλες αντίστοιχες έρευνες, 7 στους 10 Έλληνες έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο. Είναι ένα μέρος του πληθυσμού αρκετά μικρό συγκριτικά με άλλες έρευνες σε ανεπτυγμένες χώρες, όμως φαίνεται να αυξάνει γρήγορα -το 2015 ήταν κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες μικρότερο.
Ωστόσο, είναι ενδιαφέρον κάποιος να παρατηρήσει λίγο καλύτερα το προφίλ εκείνων που χρησιμοποιούν και εκείνων που δεν χρησιμοποιούν το διαδίκτυο. Μια αρκετά κατανοητή διαίρεση είναι ανάλογα με την ηλικία: όλοι οι νεότεροι κάτω των 35 ετών χρησιμοποιούν το ίντερνετ (σε ποσοστό 100%). Αντίθετα, μόλις το 22,5% των Ελλήνων άνω των 65 ετών δηλώνει ότι χρησιμοποιεί το ίντερνετ. Από εκείνους που το χρησιμοποιούν, 8 στους 10 μπαίνουν στο ίντερνετ από το κινητό τους. Τα μεγαλύτερα ποσοστά χρήσης φαίνεται να συγκεντρώνονται γεωγραφικά στο Βόρειο Αιγαίο (81,6%), στην Αττική (77%) και στην Πελοπόννησο (72,3%). Αντίστοιχα φαίνεται ότι όσο υψηλότερη βαθμίδα εκπαίδευσης έχει ολοκληρώσει κάποιος τόσο πιο πιθανό είναι να χρησιμοποιεί το ίντερνετ.
Γιατί, όμως, κάποιοι δεν το χρησιμοποιούν; Οι πιο δημοφιλείς απαντήσεις των μη χρηστών είναι ότι "δεν τους ενδιαφέρει ή δεν τους είναι χρήσιμο" (46,7%), αλλά και ότι "φοβούνται ή έχουν σύγχυση με την τεχνολογία" (35,7%). Αυξημένα φαίνεται να είναι τα ποσοστά της μη χρήσης τους διαδικτύου μεταξύ των ανέργων, εκείνων με πολύ χαμηλό εισόδημα και των κατοίκων της Αττικής και της Κεντρικής Μακεδονίας.
Το χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών στη χρήση του ίντερνετ, το οποίο είχε παρατηρηθεί και σε προηγούμενα κύματα της ίδιας έρευνας, εξακολουθεί να υπάρχει: περίπου 57,7% των μη-χρηστών είναι γυναίκες, δηλαδή 15,4 μονάδες περισσότεροι από τους άνδρες. Ωστόσο, σε σύγκριση με το κύμα του 2017 της ίδιας έρευνας, το 2019 το ποσοστό γυναικών που χρησιμοποιούν το ίντερνετ ήταν αυξημένο κατά 9,3 μονάδες. Φαίνεται ότι το χάσμα, παρότι ακόμη αξιοσημείωτο, μειώνεται με γρήγορο ρυθμό.
Παραπληροφόρηση και τηλεκπαίδευση
Επιστρέφοντας όμως στους έλληνες χρήστες του διαδικτύου, η έρευνα επιχειρεί να φωτίσει την online δραστηριότητά τους. Μια ενδιαφέρουσα πλευρά είναι οι σκέψεις που έχουν για τις πληροφορίες που βρίσκουν online: 42% δηλώνουν ότι μόνο οι μισές πληροφορίες που βρίσκουν στο ίντερνετ είναι αξιόπιστες, ενώ το 39% δηλώνει ότι λίγες είναι αξιόπιστες ή ότι καμία από τις πληροφορίες αυτές δεν είναι αξιόπιστη. Το 74% θεωρεί ότι μπορεί να διακρίνει μια ψευδή είδηση στο διαδίκτυο. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το ποσοστό όσων δηλώνουν ότι ενημερώνονται για ιατρικά θέματα από το διαδίκτυο: 29% δηλώνουν ότι το κάνουν τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα και αντίστοιχα 27,8% μια φορά τον μήνα. Ένα ακόμη ενδιαφέρον στοιχείο για την online συμπεριφορά των Ελλήνων είναι ότι οι νέοι 18-24 ετών δηλώνουν ότι παίζουν online τυχερά παιχνίδια περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ηλικιακή ομάδα.
Η έρευνα διαθέτει επίσης στοιχεία για κάποιες πτυχές της διαδικτυακής δραστηριότητας, οι οποίες, με το ξέσπασμα της πανδημικής κρίσης, απασχόλησαν ιδιαίτερα τον δημόσιο διάλογο. Φαίνεται ότι λιγότερο από ένα χρόνο πριν από τα πρώτα κρούσματα κορωνοϊού στην Ελλάδα, το 37,3% των χρηστών του ίντερνετ δήλωνε ότι δεν χρησιμοποιεί ποτέ ηλεκτρονικές τραπεζικές υπηρεσίες και δεν κάνει ποτέ διαδικτυακές συναλλαγές. Αντίστοιχα, στο πεδίο της εκπαίδευσης, το 83,9% δήλωνε ότι δεν είχε συμμετάσχει ποτέ σε εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Είναι αρκετά πιθανό, αν οι ίδιες ερωτήσεις γίνονταν σήμερα, οι απαντήσεις να μοιράζονταν αρκετά διαφορετικά.
Εμπιστοσύνη και ιδιωτικότητα
Ωστόσο, η έρευνα δεν σταματάει στην απλή χαρτογράφηση της συμπεριφοράς στο διαδίκτυο, αλλά επιχειρεί να αντλήσει δεδομένα γύρω από ευρύτερα ζητήματα που προσφέρονται για πιο βαθιά ανάλυση. Ένα τέτοιο ζήτημα είναι αυτό της εμπιστοσύνης. Όταν η έρευνα ζητάει από τους ερωτώμενους να βαθμολογήσουν την εμπιστοσύνη τους στους ανθρώπους στην κλίμακα 0 έως 10 (όπου 10 η απόλυτη εμπιστοσύνη) στην offline, "πραγματική" ζωή, ο μέσος βαθμός που δίνουν είναι μόλις 3,58. Αυτή η χαμηλή εμπιστοσύνη στην κοινωνία μας τεκμηριώνεται, άλλωστε, και από άλλες έρευνες. Όταν όμως ζητήθηκε να βαθμολογήσουν την εμπιστοσύνη τους στους άλλους ανθρώπους που συναντούν στο διαδίκτυο, ο μέσος βαθμός ήταν ακόμη χαμηλότερος: μόλις 1,89. Τα πολύ χαμηλά επίπεδα εμπιστοσύνης online φαίνονται και από τα ποσοστά που συγκεντρώνει ο ακραίος βαθμός 0: 17,7% στην καθημερινή ζωή, 44,2% στο διαδίκτυο.
Η αβεβαιότητα και η επιφυλακτικότητα γύρω από την πλοήγηση στο ίντερνετ φαίνεται και από άλλα σημεία της έρευνας. To 11,5% δηλώνει ότι τους έχουν ζητήσει online τραπεζικές ή άλλες προσωπικές πληροφορίες ενώ το 7,2% δηλώνουν ότι τους έχουν εκφοβίσει ή παρενοχλήσει μέσω διαδικτύου.
Ένα ακόμη ενδιαφέρον σημείο είναι το ότι, παρότι ένας στους δυο (53,8%) θεωρεί ότι μέσα από το διαδίκτυο οι άνθρωποι μπορούν να αποκτήσουν περισσότερη πολιτική δύναμη, μόνο το 2,9% δηλώνει ότι χρησιμοποιεί το ίντερνετ για να επικοινωνήσει με πολιτικά κόμματα και με βουλευτές. Αντίθετα, 9 στους 10 δηλώνουν ότι χρησιμοποιούν το διαδίκτυο για να επικοινωνήσουν με την οικογένεια και με τους φίλους τους.
Οι ερευνητές επιχείρησαν να εξακριβώσουν τη φύση των ανθρώπινων δεσμών στο διαδίκτυο και μέσα από τη φύση των ευχών που κάνουν ή δέχονται την περίοδο των εορτών, οι οποίες φαίνεται να είναι μοιρασμένες μεταξύ εκείνων που παραπέμπουν σε "ισχυρούς δεσμούς", δηλαδή των φωνητικών κλήσεων, και εκείνων που παραπέμπουν σε "ασθενείς δεσμούς", δηλαδή των μηνυμάτων κειμένου μέσω εφαρμογών (πχ. sms, email, viber, κλπ.). Ο μέσος αριθμός τηλεφωνημάτων για "χρόνια πολλά" που έκαναν οι ερωτώμενοι στις γιορτές του 2018-19 ήταν 19,08, ενώ έστειλαν λίγο λιγότερα μηνύματα - 17,54. Αντίστοιχα δέχθηκαν 21,93 κλήσεις και 20,56 μηνύματα.
Τέλος, ένα ενδιαφέρον παράδοξο στις απαντήσεις των ερωτώμενων φανερώνει ίσως ότι κάποιοι έχουν μια ψευδαίσθηση ελέγχου της ιδιωτικότητάς τους στο διαδίκτυο. Από τη μια πλευρά το 54,8%, περισσότερο από 1 στους 2, δηλώνει ότι "δεν υπάρχει ιδιωτικότητα στο διαδίκτυο" και ένα αντίστοιχο ποσοστό, το 51,2%, δηλώνει ότι “δεν είναι ασφαλές να λες ό,τι σκέφτεσαι στο διαδίκτυο”. Όμως, από την άλλη πλευρά, το 59,3% των ερωτώμενων, απαντάει με αξιοσημείωτη αυτοπεποίθηση ότι "αισθάνεται ότι ελέγχει την ιδιωτικότητά τους στο διαδίκτυο". Ακόμη, το 48,1% θεωρεί ότι "κυβέρνηση δεν πρέπει να ελέγχει το διαδίκτυο περισσότερο από όσο το κάνει τώρα".
