Αρθρογραφια |
Δικαιοσύνη

Μιχάλης Καλογήρου: "Ένα βιβλίο αναφοράς για τις μεταρρυθμίσεις στο δικαστικό σύστημα"

Ο υπουργός Δικαιοσύνης Μιχάλης Καλογήρου μιλά για την πρόσφατη έρευνα της διαΝΕΟσις "Η Δικαιοσύνη στην Ελλάδα", εξηγώντας το τι κάνει ή προτίθεται να κάνει το υπουργείο για κάθε έναν από τους ζωτικούς τομείς που αναλύονται στο βιβλίο.

| Απρίλιος 2019

Η διαΝΕΟσις, για δεύτερη φορά, πραγματεύεται πτυχές του δικαιικού φαινομένου. Το 2017, ο οργανισμός είχε ασχοληθεί με το "ενιαίο φαινόμενο" της πολυνομίας, της κακονομίας και της γραφειοκρατίας. Τότε, από την οπτική της πολιτικής και διοικητικής επιστήμης, ανέλυσε τη χρονική περίοδο 2001-2016 και έφερε στο φως το έλλειμμα ποιότητας της νομοθετικής διαδικασίας στην Ελλάδα, το οποίο συντελεί, μεταξύ άλλων, στην καθυστέρηση κατά την απονομή της δικαιοσύνης.

Σήμερα, επτά διακεκριμένοι δικαστικοί λειτουργοί, με τους οποίους το υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είχε κατά καιρούς την ευκαιρία να συνεργαστεί στο πλαίσιο των θεσμικών τους καθηκόντων ή στο πλαίσιο της εκπροσώπησης τους σε διεθνή fora και ομάδες εργασίας, ανταποκρινόμενοι στην πρόταση του οργανισμού, προσφέρουν ένα συλλογικό έργο με αντικείμενο τις τομές που προκρίνουν ότι είναι αναγκαίο να συζητηθούν υπό το πρίσμα ενίσχυσης της αποδοτικότητας του δικαστικού συστήματος.

Ηανά χείρας μελέτη υπερβαίνει την "παραδοσιακή αντίληψη", η οποία "αντιμετωπίζει τη δικαστική λειτουργία υπό το πρίσμα αμιγώς νομικών συνταγματικών κριτηρίων". Αντ’ αυτής, αναδεικνύει την "εξαιρετικά κρίσιμη πλευρά των δικαστηρίων", η οποία κατά κανόνα αγνοείται και δεν είναι άλλη από την "παροχή δημόσιας υπηρεσίας". Το δικαστικό σύστημα αποτελεί έναν οργανισμό, ο οποίος, τηρουμένων των αναλογιών και με σεβασμό στις ιδιαιτερότητές του, πρέπει να λειτουργεί στη βάση των γενικών αρχών διοίκησης.

Η μελέτη υπερβαίνει την "παραδοσιακή αντίληψη", η οποία "αντιμετωπίζει τη δικαστική λειτουργία υπό το πρίσμα αμιγώς νομικών συνταγματικών κριτηρίων". Αντ’ αυτής, αναδεικνύει την "εξαιρετικά κρίσιμη πλευρά των δικαστηρίων", η οποία κατά κανόνα αγνοείται και δεν είναι άλλη από την "παροχή δημόσιας υπηρεσίας".

Στο πλαίσιο της μελέτης παρουσιάζονται διεθνή και ευρωπαϊκά κείμενα για την οργάνωση και λειτουργία της δικαιοσύνης · αναπτύσσονται βασικές πτυχές του ζητήματος της δικαστικής χωροταξίας· αναλύεται ο τρόπος με τον οποίο επιδρά στο δικαστικό σύστημα η σύγχρονη τεχνολογία· αναδεικνύεται ο ρόλος της δικαστικής εκπαίδευσης· παρουσιάζονται εναλλακτικοί τρόποι επίλυσης των αστικών, ποινικών και διοικητικών διαφορών και τίθεται το ζήτημα της στελέχωσης των δικαστηρίων με διοικητικό προσωπικό. Το υλικό του τόμου εμπλουτίζεται με πίνακες στατιστικών αλλά και με δύο πολύτιμα εισαγωγικά κείμενα, εκ των οποίων το πρώτο, το οποίο επέχει θέση αντί προλόγου, αφορά το δικαστικό σύστημα εν γένει, ενώ το δεύτερο συνιστά μια καθόλα περιεκτική εισαγωγή στον τόμο.

Ως χειρονομία διαλόγου και συμβολής στον προβληματισμό που αποτυπώνεται στον τόμο, και με δεδομένο ότι η συγγραφή του ολοκληρώθηκε το καλοκαίρι του 2018, θα ήθελα εν συντομία να αναφερθώ στα εξής: Μεταξύ της θεματολογίας της μελέτης και του σχεδιασμού που υλοποιεί το υπουργείο υπάρχει σαφώς κοινός τόπος, τον οποίο θα ήθελα να αναδείξω.

Στο επίπεδο της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης, οφείλει να αναφέρει κανείς την ολοκλήρωση της πρώτης φάσης του ΟΣΔΔΥ-ΠΠ (Ιανουάριος 2019), το οποίο ήδη αξιοποιείται για την άντληση αξιόπιστων στατιστικών στοιχείων. Άλλωστε έχει ξεκινήσει η ηλεκτρονική υποβολή δικογράφων, καθώς και οι διαδικασίες διαλειτουργικότητας που θα επιτρέψουν τη συνεργασία μεταξύ διαφορετικών φορέων και αρχών μειώνοντας τη γραφειοκρατία και το διοικητικό φόρτο.

Σε ό,τι αφορά τη δεύτερη φάση το έργου, πριν από λίγες μόλις ημέρες, εντάχθηκε προς συγχρηματοδότηση από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα της Μεταρρύθμισης Δημοσίου Τομέα 2014-2020. Τα επόμενα βήματα είναι η δημόσια διαβούλευση των τευχών δημοπράτησης και στη συνέχεια η δημοπράτηση του έργου και η έναρξη υλοποίησής του.

Στο πλαίσιο αυτό, θεωρούμε ότι θα είναι σημαντικό να επιτύχουμε, κατά το πρότυπο του ΟΣΔΔΥ-ΔΔ, τη μεγαλύτερη δυνατή κάλυψη όσον αφορά την ηλεκτρονική κατάθεση των δικογράφων αλλά και την ηλεκτρονική δημοσίευση των αποφάσεων, καθώς εκτιμάται ότι με τον τρόπο αυτό θα βελτιωθεί σημαντικά η παρεχόμενη υπηρεσία και θα μειωθεί ο απαιτούμενος χρόνος διεκπεραίωσης.

Σε επίπεδο νομοθετικής πρωτοβουλίας, αναφορικά με ζητήματα οργάνωσης και λειτουργίας του δικαστικού συστήματος, έχουν ολοκληρώσει το έργο τους, το οποίο, κατά απόλυτη προτεραιότητα, έχει αποσταλεί προς τις ολομέλειες των δικαστηρίων για διατύπωση γνώμης στο πλαίσιο της διαβούλευσης, δύο πολύ σημαντικές νομοπαρασκευαστικές επιτροπές με αντικείμενο την κατάρτιση νέου κώδικα οργανισμού δικαστηρίων και κατάστασης δικαστικών λειτουργών και νέου κώδικα δικαστικών υπαλλήλων. Περιεχόμενο των κωδίκων αυτών είναι και πολλές προτάσεις που στηρίζονται σε προσεγγίσεις που αναπτύσσονται στο πλαίσιο της μελέτης σας.

Στο ίδιο πλαίσιο, κατόπιν επικαιροποίησης του σχετικού πορίσματος (επιτροπή Ι. Συμεωνίδη) έχει εκδοθεί η Υπουργική Απόφαση για την ανακατανομή των θέσεων δικαστικών υπαλλήλων του Συμβουλίου της Επικρατείας, των Πολιτικών και Ποινικών Δικαστηρίων και των Εισαγγελιών τους, των Τακτικών Διοικητικών Δικαστηρίων, της Γενικής Επιτροπείας της Επικρατείας στα Τακτικά Διοικητικά Δικαστήρια, υλοποιώντας σχετική πρόταση που επίσης διαλαμβάνεται στο υπό παρουσίαση βιβλίο.

Επίσης, για τον ίδιο σκοπό, θεσμοθετήθηκε η δυνατότητα του υπουργείου να χρηματοδοτεί την επιμόρφωση των δικαστικών λειτουργών από Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου, και στο πλαίσιο αυτό υπογράφηκε ήδη μνημόνιο συνεργασίας με το Οικονομικό Επιμελητήριο Ελλάδος για την επιμόρφωση σε ζητήματα οικονομικού και χρηματοπιστωτικού ενδιαφέροντος. Στο επίπεδο της εκπαίδευσης των δικαστικών λειτουργών, θεσμοθετήσαμε ένα δομημένο πρόγραμμα υποχρεωτικής παρακολούθησης επιμορφωτικών σεμιναρίων, λαμβάνοντας υπόψη το φόρτο εργασίας των λειτουργών, τις δυσκολίες μετάβασής τους εκτός των περιφερειών όπου υπηρετούν αλλά και τις σύγχρονες ανάγκες διαρκούς επιμόρφωσης. Πλέον, διασφαλίζεται η μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή όλων των δικαστικών λειτουργών. Επίσης, η σχετική ομάδα εργασίας έχει ολοκληρώσει το έργο της, έχει παραδώσει σχέδια προεδρικών διαταγμάτων τα οποία θα προωθηθούν προς το Συμβούλιο της Επικρατείας με αντικείμενο την ίδρυση κατεύθυνσης Ειρηνοδικών στην Εθνική Σχολή Δικαστών.

Σε ό,τι αφορά τους εναλλακτικούς τρόπους επίλυσης των διαφορών, συγκροτήθηκε επιτροπή με αντικείμενο τη σύνταξη πορίσματος για την ενίσχυση των θεσμών της διαμεσολάβησης, της δικαστικής μεσολάβησης και της διαιτησίας και τη συλλογή στοιχείων για την εξέλιξη της εφαρμογής των θεσμών των άρθρων 214Β και 214Γ ΚΠολΔ, όπως απαιτούν οι αρχές καλής νομοθέτησης.

Επίσης, σε επίπεδο ποινικής δίκης, το σχέδιο του νέου Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, το οποίο βρίσκεται υπό διαβούλευση, διαλαμβάνει βελτιώσεις σε θεσμούς όπως η ποινική συνδιαλλαγή και η ποινική διαπραγμάτευση, ενώ επεκτείνεται ο θεσμός της αποχής από την ποινική δίωξη.

Ως προς τα ζητήματα χωροταξίας, μόλις στο τέλος του έτους μας παραδόθηκε μελέτη η οποία διαλαμβάνει προτάσεις για την αντικατάσταση των μεταβατικών εδρών Διοικητικών Πρωτοδικείων σε απομακρυσμένες περιοχές και νησιά με τη χρήση μέσων τηλεσυνεδρίασης, έργο που έχει αναλάβει να εξειδικεύσει η αυτοτελής δομή ΕΣΠΑ του υπουργείου, με ελπιδοφόρα αποτελέσματα έως τώρα σε ό,τι αφορά τη χρηματοδότησή του. Εξάλλου, στο ίδιο πλαίσιο βρίσκεται υπό ένταξη έργο το οποίο αφορά την τηλεδιάσκεψη σε δικαστήρια και σωφρονιστικά καταστήματα.

Στο ζήτημα της στελέχωσης, και αναφορικά με τις σχετικές προκηρύξεις οι τελευταίες εξελίξεις είναι οι εξής:

  • Σε ό,τι αφορά την προκήρυξη 1Κ, έχουν ήδη διοριστεί (έως 04.02.2019) 208 επιτυχόντες και έχει ολοκληρωθεί η προεργασία έκδοσης απόφασης διορισμού για 107 επιπλέον διοριστέους.
  • Σε ό,τι αφορά την προκήρυξη 8Κ, έχουν διορισθεί (14.12.2018) 15 υπάλληλοι κλάδου ΥΕ Επιμελητών (προέβλεπε 21 θέσεις, 6 δεν αποδέχθηκαν). Επίσης, εκδόθηκαν (08.02.2019), τα οριστικά αποτελέσματα για τον διορισμό 42 υπαλλήλων του κλάδου ΤΕ Γραμματέων και έχει αποσταλεί αίτημα του υπουργού στο υπουργείο Διοικητικής Ανασυγκρότησης για έκδοση απόφασης κατανομής. Τέλος, αναμένεται η έκδοση των οριστικών αποτελεσμάτων για τον διορισμό 123 υπαλλήλων του κλάδου ΔΕ Γραμματέων (τα προσωρινά αποτελέσματα εκδόθηκαν στις 5.7.2018).
  • Σε ό,τι αφορά την προκήρυξη 2Κ, το ΑΣΕΠ προχωρά ήδη με στη διαδικασία αναπληρώσεων, καθώς εκδόθηκε (02.04.2019) σχετική απόφαση.
  • Πρέπει να θυμίσουμε ότι με την 1ΕΓ/16 απορροφήθηκαν επιτυχόντες του διαγωνισμού του 1998, ενώ η τελευταία κατά κυριολεξία διαγωνιστική προκήρυξη ήταν μόλις η υπ’ αριθμ. 5223/2009. Τέλος, η στελέχωση των δικαστηρίων στηρίζεται και στην αξιοποίηση περίπου 150 υπαλλήλων υψηλής εξειδίκευσης μέσω των κοινωφελών προγραμμάτων του ΟΑΕΔ για υπαλλήλους ΠΕ Πληροφορικής.

Σε επίπεδο προϋπολογισμού, ο τακτικός προϋπολογισμός του υπουργείου Δικαιοσύνης είναι αυξημένος κατά 41.776.000 ευρώ. Μεταξύ άλλων, οι αυξήσεις που προτείνονται αφορούν την κάλυψη των αυξημένων αναγκών υπερωριακής απασχόλησης των δικαστικών υπαλλήλων, τις εκπαιδευτικές άδειες των δικαστικών λειτουργών και των δικαστικών υπαλλήλων και τη βελτίωση των κτιριακών εγκαταστάσεων.

Στην καρδιά των διαρθρωτικών αλλαγών, στο πλαίσιο των οποίων το ελληνικό κράτος μεταρρυθμίζεται δομικά και εκσυγχρονίζεται λειτουργικά, βρίσκεται ο θεσμός της δικαιοσύνης. Οι δράσεις που αναπτύσσονται με στόχο τη βελτίωση της λειτουργίας του συστήματος απονομής της δικαιοσύνης εντάσσονται στον σχεδιασμό που υλοποιεί το υπουργείο αλλά και στην "κεντρική" αναπτυξιακή πολιτική της κυβέρνησης.

Η μεταρρυθμιστική προσπάθεια που όλοι και ο καθένας από την πλευρά του καταβάλλουμε, αναγνωρίζεται στις εκθέσεις που εκδίδονται στο πλαίσιο της ενισχυμένης εποπτείας όσο και στην έκθεση του ευρωπαϊκού εξαμήνου, το οποίο μόλις φέτος λειτούργησε για πρώτη φορά όσον αφορά την Ελλάδα. Οι μεταρρυθμίσεις ασφαλώς πρόκειται να συνεχιστούν και αυτό άλλωστε αποδεικνύουν οι πράξεις μας: διαρκώς εποπτεύουμε οι ίδιοι τα αποτελέσματα και την αποδοτικότητα των μεταρρυθμίσεων και σχεδιάζουμε τη βελτίωσή τους.

Οι συγγραφείς θέτουν διαρκώς και εναγωνίως, άλλοτε με ρητό και άλλο με έμμεσο τρόπο, το ερώτημα με ποιον τρόπο ο πολίτης θα είναι σε θέση να γνωρίζει καλύτερα τη νομοθεσία, να ενημερώνεται για το πώς λειτουργεί και τι του προσφέρει το δικαστικό σύστημα, να κατανοεί πληρέστερα, σε μια γλώσσα αντιληπτή από τον ίδιο, τόσο τους νόμους όσο και τις δικαστικές αποφάσεις που ρυθμίζουν τη ζωή του. Πώς τελικά θα έχει την καλύτερη δυνατή πρόσβαση στη δικαιοσύνη;

Το βιβλίο δικαίως μπορεί να χαρακτηριστεί ως βιβλίο αναφοράς στο πεδίο για τις μεταρρυθμίσεις στο δικαστικό σύστημα.

Στις αρετές του βιβλίου, το οποίο δικαίως μπορεί να χαρακτηριστεί ως βιβλίο αναφοράς στο πεδίο για τις μεταρρυθμίσεις στο δικαστικό σύστημα, ανήκουν οι εξής: πρώτον, μετά την ανάγνωσή του κανείς διαθέτει τις απαραίτητες σκέψεις και τις αναγκαίες έννοιες προκειμένου να προβληματιστεί πάνω σε ένα τόσο σύνθετο ζήτημα· δεύτερον, αποκτά έναν χρήσιμο κατάλογο κειμένων, τα οποία μπορεί να συμβουλεύεται προκειμένου να ασκήσει πολιτική, διοίκηση ή απλώς τα καθήκοντά του. Η σημαντικότερη, ωστόσο, αρετή της μελέτης είναι ότι έχει ως κεντρικό πρόσωπο αναφοράς τον πολίτη.

Στη βάση των ερωτημάτων αυτών υπάρχει μια αφετηριακή σύλληψη ισότητας. Και είναι ζήτημα δημοκρατίας αν κάποιοι επιμένουν να συνδέουν τη διακυβέρνηση με "τίτλους" που τους διαφοροποιούν είτε στο φυσικό επίπεδο (καταγωγή) είτε στο κοινωνικό (πλούτος, σπουδές). Η "ανωτερότητα" της δημοκρατίας όμως είναι ακριβώς αυτή: απουσιάζει κάθε είδους "ανωτερότητα".

Το πεδίο της δικαιοσύνης είναι πεδίο αγώνα. Είναι η στιγμή κατά την οποία το δίκαιο από αφηρημένη, γενική και καθολική επιταγή -από αφηρημένη διακήρυξη ισότητας- γίνεται συγκεκριμένη, ειδική και εξατομικευμένη κατάσταση. Είναι η στιγμή που ο κανόνας επιστρέφει στην κοινωνία. Εντέλει, η ιδέα της Δικαιοσύνης είναι πάντοτε η ιδέα ενός υψηλού θεσμικού αναστοχασμού. Σε αυτόν συμβάλλει το σημερινό έργο σας.