Με τη μεγάλη δημοσκοπική έρευνα "Τι Πιστεύουν Οι Έλληνες", που διενεργείται από το 2015, η διαΝΕΟσις επιχειρεί να φωτίσει τις αξιακές, πολιτικές και πολιτισμικές πεποιθήσεις των Ελλήνων σε μια σειρά από θέματα όπως η μετανάστευση, η οικονομική κρίση, οι διεθνείς σχέσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Τον Ιανουάριο του 2018 η έρευνα διενεργήθηκε από την MRB. Με αυτό το άρθρο επιχειρείται μια διαχρονική σύγκριση των στοιχείων τόσο ως προς τη μετατόπιση του αξιακού πλαισίου των Ελλήνων τον τελευταίο χρόνο, όσο και ως προς τη διαχρονική διαμόρφωση των κοινωνικών ρευμάτων.
διαβάστε ακόμα
Τι Πιστεύουν Οι Έλληνες Το 2018
Η μελέτη αυτών των στοιχείων με ειδικές στατιστικές αναλύσεις οδήγησε σε δύο χώρους συμπερασμάτων.
Αφενός εξετάζουμε τα "συστήματα αξιών". Ως συστήματα αξιών εννοούνται οι βασικές διαιρετικές τομές γύρω από τις οποίες οργανώνονται οι απόψεις και τα πιστεύω των πολιτών. Θεωρώντας ότι το σύνολο των απαντήσεων ενός ατόμου συνιστά τον "δημόσιο" λόγο του, δηλαδή την τοποθέτησή του σε θέματα που κυριαρχούν στη δημόσια σφαίρα, αναδύεται ένα ερώτημα: Πώς συσχετίζονται μεταξύ τους οι απαντήσεις στα ερωτήματα της έρευνας;
Για την αποκρυπτογράφηση των αξιών το ερωτηματολόγιο χωρίστηκε σε πέντε θεματικές ενότητες. Στη συνεχεία εφαρμόστηκε η στατιστική τεχνική της παραγοντικής ανάλυσης (factor analysis) για κάθε θεματική ενότητα, με στόχος να ομαδοποιηθούν οι επιμέρους ερωτήσεις κάθε ενότητας. Συνολικά, από τις πέντε θεματικές ενότητες, προέκυψαν δεκατρείς θεωρητικές διαστάσεις (δηλαδή οι θεωρητικοί παράγοντες που επηρεάζουν τις απαντήσεις, οι επιμέρους συνιστώσες), όπως φαίνεται στο Σχήμα 11.
Στη συνέχεια, οι 13 αυτές επιμέρους συνιστώσες ομαδοποιήθηκαν εκ νέου. Μπορείτε να δείτε τις θεωρητικές διαστάσεις στο Γράφημα 1, σύμφωνα με τον βαθμό συσχέτισής τους. Από τον τρόπο τοποθέτησης των 13 συνιστωσών στο Γράφημα και ειδικότερα από τον βαθμό επιρροής τους στον οριζόντιο και κάθετο άξονα προέκυψαν δύο άλλοι, νέοι θεωρητικοί παράγοντες. Αυτοί αποτελούν και το ανώτερο επίπεδο ομαδοποίησης του αξιακού συστήματος σε δύο διαστάσεις:
α. Συστημική αποδοχή – συστημική απόρριψη
β. Νεωτερικότητα – παράδοση
διαβάστε ακόμα
Τι Πιστεύουν Οι Έλληνες Το 2018 - Οι Απαντήσεις Σε 81 Διαγράμματα
Ο δεύτερος χώρος συμπερασμάτων στον οποίο εστιάζει η ανάλυση αυτή, είναι τα ρεύματα κοινωνικής σκέψης και οι σχετικές τυπολογίες. Τα συμπεράσματα αυτά προκύπτουν από το γεγονός ότι όσο περισσότερες απόψεις ή αξίες μοιράζονται οι άνθρωποι, τόσο πιθανότερο είναι να σκέπτονται παρόμοια, να ερμηνεύουν όμοια τα γεγονότα και να κινούνται πολιτικά στον ίδιο χώρο. Η ανάλυση αυτή εστιάζει στις ομάδες που δημιουργούνται από τέτοιου είδους ομοιότητες. Μελετώντας τα στοιχεία προκύπτουν οκτώ ομάδες ρευμάτων σκέψης, που έχουν δύο χαρακτηριστικά: είναι διακριτές μεταξύ τους, αλλά και ομοιογενείς στο εσωτερικό τους.
Η κατηγοριοποίηση των ερωτώμενων, ανάλογα με τον βαθμό ομοιότητας που παρουσιάζουν στις απαντήσεις τους, διενεργήθηκε με τη στατιστική τεχνική της "ιεραρχικής ομαδοποίησης" (hierarchical cluster) και αποτυπώνεται στο παρακάτω "δενδρόγραμμα" (Γράφημα 2), που ξεκινά από την κορυφή όπου όλοι είναι ενωμένοι και χωρίζεται διχοτομικά έως ότου καταλήγει στις οκτώ ομάδες.
Εκτός από την ποσόστωση των ομάδων, αυτό που παρουσιάζει ενδιαφέρον είναι η τοποθέτηση τους στο σύστημα αξιών, όπως αυτή φαίνεται και στο Γράφημα 32.
Διαχρονική Σύγκριση
H διαδοχική διεξαγωγή της έρευνας τα τελευταία χρόνια δίνει τη δυνατότητα συγκρίσεων, τόσο ως προς τη μετατόπιση του αξιακού πλαισίου, όσο και ως προς τη διαχρονική διαμόρφωση των κοινωνικών ρευμάτων.
Χρησιμοποιώντας τεχνικές predictive analytics (Random Forests), οι κανόνες δημιουργίας αξιών και ρευμάτων σκέψης στα δεδομένα της έρευνας του 2016 κληροδοτήθηκαν και στα ευρήματα της έρευνας του 2017.
Στα παρακάτω Γραφήματα (Γράφημα 4 και 5) αποτυπώνεται τόσο η αυξομείωση των τυπολογιών – ρευμάτων σκέψης όσο και η επανατοποθέτησή τους στον χάρτη αξιών.
Από τα παραπάνω Γραφήματα γίνεται σαφές ότι υπάρχει μια συνολική διαγώνια μετατόπιση της ελληνικής κοινωνίας προς τον άξονα της "Συστημικής Αποδοχής/Παράδοσης" χωρίς να εξαιρείται κάποια τυπολογία - ρεύμα σκέψης. Η πορεία της ελληνικής κοινωνίας προς την κατεύθυνση της "Συστημικής Αποδοχής/ Παράδοσης" ακολουθεί τις τάσεις που παρατηρούνται σε πολλά κράτη του Δυτικού κόσμου.
Σχετικά με τον βαθμό μετατόπισης προς τον άξονα της "Συστημικής Αποδοχής/Απόρριψης" φαίνεται μια μετατόπιση της τάξης του 9% προς τη "Συστημική Αποδοχή". Να σημειωθεί ότι στην έρευνα του 2016, η οποία όπως είπαμε παραπάνω χρησιμοποιήθηκε ως έτος βάσης, η "Συστημική αποδοχή/απόρριψη" τυποποιούνταν γύρω στο 50%. Αναλυτικά τα αποτελέσματα φαίνονται στα παρακάτω Γραφήματα (6 και 7). Σχετικά με τον βαθμό μετατόπισης προς τον άξονα της "Νεωτερικότητας/Παράδοσης" αυτή τοποθετείται κοντά στο 11%, και έχει "φορά" προς την Παράδοση.
Η εποχή της "Νέας Κανονικότητας"
Η μετατόπιση προς τη "Συστημική Αποδοχή" είναι σημαντική. Γι’ αυτόν το λόγο, εξετάστηκε ως προς δυο επίσης πολύ σημαντικούς πυλώνες, δηλαδή ερωτήσεις που υπήρχαν στο ερωτηματολόγιο. Οι ερωτήσεις αυτές αφορούσαν την "παρούσα οικονομική κατάσταση" του ερωτώμενου και την "προσδοκία εξόδου από την οικονομική κρίση". Με βάση αυτές τις ερωτήσεις δημιουργήθηκαν δυο κατηγορίες πολιτών: οι αισιόδοξοι και οι απαισιόδοξοι (βλ., Σχήμα 2).
Στη συνέχεια, από τον συνδυασμό των επιπέδων των δύο αυτών ερωτήσεων (έξοδος από την κρίση, οικονομική κατάσταση) δημιουργήθηκαν 16 "κελιά". Το καθένα από αυτά τα κελιά προκύπτει από τη διαβάθμιση της ικανότητας ανταπόκρισης στις οικονομικές υποχρεώσεις ("δεν τα βγάζω πέρα", "τα βγάζω δύσκολα πέρα", "δεν μένουν πολλά στην άκρη", "είμαι άνετος") σε συνδυασμό με τον βαθμό αισιοδοξίας ως προς την πιθανότητα εξόδου τα χώρας από την κρίση ("σίγουρα ναι", "μάλλον ναι", "μάλλον όχι", "σίγουρα όχι").
Οι 16 ομάδες που προέκυψαν αναλύθηκαν έπειτα ως προς την παράμετρο της "συστημικής αποδοχής" αλλά και ως προς την εξέλιξη της αποδοχής αυτής μέσα στον χρόνο που μεσολάβησε. Όπως φαίνεται από το παρακάτω Γράφημα 8 ισοϋψών καμπυλών (contour plot), η αποδοχή του συστήματος εκτοπίζει την απόρριψη το 2017 (έναντι του 2016) σε όλες τις διασταυρώσεις. Με άλλα λόγια, μεγαλώνει η μπλε περιοχή (των αισιόδοξων) με ταχύτερο ρυθμό στο σημείο όπου η προσδοκία εξόδου από την κρίση είναι υψηλή, ενώ η προσωπική τους οικονομική κατάσταση παραμένει δύσκολη.
Με άλλα λόγια, προκύπτει ότι η όποια αισιοδοξία των πολιτών προέρχεται περισσότερο από την προσδοκία για τη μελλοντική πορεία της χώρας και λιγότερο από τις προσδοκίες για την εξέλιξη της προσωπικής τους οικονομικής κατάστασης.
Η πορεία από εδώ και πέρα
Η "ηθική" και η "δικαιοσύνη" αποτελούσαν τα βασικά διακυβεύματα της περιόδου της οικονομικής κρίσης μέχρι και το καλοκαίρι του 2017. Ωστόσο, σήμερα οι Έλληνες αισθάνονται πλέον ότι η χώρα έχει μπει στην περίοδο της "Νέας Κανονικότητας". Στη νέα αυτή περίοδο το μεγάλο ζητούμενο είναι η ανάπτυξη.
Η "Νέα Κανονικότητα" έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά από την κατάσταση πριν από την κρίση. Βασικότερο διαφοροποιό στοιχείο σε σχέση με το παρελθόν είναι ότι οι Έλληνες φαίνονται πια να αποδέχονται αυτό που o Αμερικανός σύμβουλος επιχειρήσεων και συγγραφέας Φίλιπ Κότλερ έχει διατυπώσει ως εξής: "Η αναταραχή είναι η νέα πραγματικότητα".
Τα θυμωμένα ένστικτα, η ντροπή και η αγανάκτηση για την κρίση έχουν αρχίσει να υποχωρούν μπροστά στην προσδοκία για επιστροφή σε συνθήκες που εμπνέουν και συνηγορούν ότι η χώρα έχει απομακρυνθεί -σε κάποιο ικανοποιητικό βαθμό- από τη "διακεκαυμένη ζώνη" του παρελθόντος. Υπέρ αυτής της θέσης συνηγορούν η σταθερότητα και η ανάπτυξη που παρουσιάζει η ελληνική οικονομία, η έλλειψη τριβών της χώρας με τους εταίρους, η επικείμενη έξοδος από τα μνημόνια καθώς και η κοινωνική ειρήνη. Η επιθυμία να αποκατασταθεί μια "νέα" κανονικότητα γίνεται εντονότερη και πιο ισχυρή, με αποτέλεσμα να μειώνονται φαινόμενα ακραίας συμπεριφοράς.
Συνολικά σχηματίζεται η εικόνα μιας κοινωνίας που δεν έχει ακόμα κατασταλάξει αλλά η "νέα κανονικότητα" γίνεται αισθητή, παρά τις όποιες αντιφάσεις μπορεί να παρουσιάζει. Η τάση που αποτυπώνεται ως κυρίαρχο κοινωνικό αίσθημα είναι ότι σήμερα η χώρα διέρχεται μια περίοδο εξέλιξης προς κάτι "νέο" και πιο "σταθερό".
Ο Έλληνας πολίτης δείχνει να αποζητά ένα αίσθημα ασφάλειας σε όλα τα επίπεδα: οικονομική, εργασιακή, κοινωνική, εθνική. Έχει ανάγκη να αισθανθεί και να λειτουργήσει σ' ένα πλαίσιο που εκπέμπει σταθερότητα και ασφάλεια, ώστε να προστατευτεί στο ακέραιο η πορεία προς την "αναπτυξιακή κανονικότητα".
διαβάστε ακόμα
Μια Συζήτηση Για Τις Απόψεις Των Ελλήνων Με Τη Μαρία Ευθυμίου & Τον Στέλιο Ράμφο
Θα πρέπει, ωστόσο, σ’ αυτό το σημείο να τονιστεί η αντίφαση που παρατηρείται στις θέσεις των ερωτώμενων: ενώ φαίνεται να αποζητούν τη "σταθερότητα" και την "αναπτυξιακή κανονικότητα", την ίδια ώρα οι πολίτες στηρίζονται περισσότερο σε παραδοσιακούς θεσμούς όπως η Οικογένεια, η Εκκλησία, ο στρατός και λιγότερο σε θεσμούς που θα μπορούσαν να αποτελέσουν εγγυητές της ανάπτυξης όπως η κυβέρνηση, το κράτος, τα συνδικάτα, οι επιχειρήσεις, οι υπερεθνικοί οργανισμοί. Το κοινό χαρακτηριστικό που συνδέει όλους αυτούς τους θεσμούς που εμπιστεύεται ο Έλληνας διαχρονικά είναι τα ισχυρά τελετουργικά που, μέσα από τη διαχρονική τους σταθερότητα, δημιουργούν το συναίσθημα της ασφάλειας στους Έλληνες πολίτες. Γι’ αυτό αυτοί επανέρχονται και στο τεταρτημόριο της Συστημικότητας και της Παράδοσης.
Τι όμως θα μπορούσε να βελτιώσει την προσδοκία εξόδου από την κρίση που φαίνεται ότι κινητοποιεί την γενικότερη αύξηση της ταχύτητας μετακίνησης προς την Κανονικότητα; Περαιτέρω εξέταση της "Προσδοκίας" ως προς τον βαθμό συσχέτισης της με άλλα στοιχεία του ερωτηματολογίου, αναδεικνύει τους προσδιοριστικούς παράγοντες βελτίωσής της προσδοκίας, ως μέσο για ταχύτερη επιστροφή σε συνθήκες "Κανονικότητας". Τα αποτελέσματα ως προς τον βαθμό επιρροής των επιμέρους ερωτήσεων/στοιχείων πάνω στην "Προσδοκία" προκύπτουν από τη μέθοδο Random Forests και φαίνονται στο παρακάτω Σχήμα (βλ. Σχήμα 3).
Ποια είναι όμως τα στοιχεία που μπορούν να αυξήσουν και να κινητοποιήσουν την Προσδοκία Εξόδου από την κρίση για τον Έλληνα; Σύμφωνα με το Σχήμα 3 αυτά είναι:
- Η διατήρηση της συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό αποτελεί ίσως και το μεγαλύτερο διακύβευμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι τιμωρητικές πολιτικές που εφαρμόστηκαν στην περίπτωση της Ελλάδας προς παραδειγματισμό των υπολοίπων λαών του Νότου φαίνεται να έχουν τα αντίθετα αποτελέσματα (βλ., εκλογικά αποτελέσματα και πολιτικές εξελίξεις στην περίπτωση της Ιταλίας).
- Η ύπαρξη ισχυρών ηγετών στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
- Η επανεκκίνηση της πορείας σύγκλισης της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Ένωση.
- Η άρση των capital controls.
- Η εμπέδωση των όποιων θετικών στοιχείων προέκυψαν από την εφαρμογή των Μνημονίων.
- Η πολιτική ρητορική και ο πολιτικός προσανατολισμός που κινείται στον χώρο της Κεντροδεξιάς, Κέντρου, Κεντροαριστεράς.
- Η προοδευτική τάση σε επίκαιρα κοινωνικά ζητήματα και τους μετανάστες.
- Η αντίληψη που δημιουργείται μέσα από το τι γράφεται σε ανεξάρτητες πηγές όπως είναι τα «βιβλία» και όχι από αυτά που επικοινωνούν τα ΜΜΕ.
Μπορείτε να βρείτε περισσότερα στοιχεία για τις τυπολογίες που χρησιμοποιήθηκαν εδώ:
[1] Πιο αναλυτική προσέγγιση της διαμόρφωσης του καθενός από τους δεκατρείς θεωρητικούς παράγοντες παρουσιάζεται στο Παράρτημα 1, στο οποίο παρουσιάζεται πιο αναλυτικά η ομαδοποίηση των επιμέρους αρχικών ερωτημάτων της ερωτηματολογίου της έρευνας.
[2] 0 ορισμός των segments αναλύεται στο Παράρτημα 2.
