* Ο Αντώνης Καλογερόπουλος είναι Postdoctoral Research Fellow στο Ινστιτούτο Reuters για τη Μελέτη της Δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Η έρευνα
Διαβάστε το Digital News Report 2018
Η ετήσια Έκθεση για τις Ψηφιακές Ειδήσεις (Digital News Report) του Ινστιτούτου Reuters για τη Μελέτη της Δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης άρχισε να διεξάγεται το 2012 με στόχο να μελετήσει τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούν το διαδίκτυο για την ενημέρωσή τους οι κάτοικοι αρχικα πέντε χωρών (Ηνωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ, Γερμανία, Γαλλία και Δανία). Το 2018, η έρευνα έχει επεκταθεί σε 37 χώρες στην Ευρώπη, στη Βόρεια και στη Νότια Αμερική, στην Ανατολική Ασία και στην Ωκεανία1. Η Ελλάδα συμπεριλαμβάνεται στην έρευνα από το 2016. Η έρευνα βασίζεται σε μια μεγάλη διαδικτυακή δημοσκόπηση δείγματος άνω των 2.000 ατόμων ανά χώρα. Στην Ελλάδα τα αποτελέσματα βασίζονται σε δείγμα 2.014 ατόμων. Το δείγμα είναι αντιπροσωπευτικό του μέρους του πληθυσμού κάθε χώρας που διαθέτει σύνδεση στο διαδίκτυο. Αξίζει να σημειωθεί πως σύμφωνα με την Ιnternet World Stats, 7 στους 10 Έλληνες διαθέτουν σύνδεση στο διαδίκτυο. Η φετινή δημοσκόπηση πραγματοποιήθηκε στα τέλη Ιανουαρίου/αρχές Φεβρουαρίου 2018. Περισσότερες πληροφορίες για την έρευνα και για τη μεθοδολογία της υπάρχουν στο digitalnewsreport.org. Η διαΝΕΟσις δημοσιεύει εδώ τα βασικά ευρήματα που αφορούν την Ελλάδα.
Εμπιστοσύνη στα ΜΜΕ
H εμπιστοσύνη στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης συνολικά στην Ελλάδα είναι πολύ χαμηλή. Μόνο το 26% των ερωτώμενων απαντούν ότι «εμπιστεύονται τις ειδήσεις τις περισσότερες φορές»2. Πρόκειται για το χαμηλότερο ποσοστό ανάμεσα στις 37 χώρες της έρευνας, πλην της Νότιας Κορέας. Ενδεικτικά, στις πρώτες χώρες σε εμπιστοσύνη στα ΜΜΕ (Φινλανδία και Πορτογαλία) το 62% απαντά ότι εμπιστεύεται τις ειδήσεις.
Ταυτόχρονα, οι Έλληνες δεν εμπιστεύονται ούτε τις ειδήσεις που επιλέγουν να καταναλώσουν οι ίδιοι. Πιο συγκεκριμένα, μόνο το 29% του δείγματος απαντά ότι εμπιστεύεται τις ειδήσεις που επιλέγει ο ίδιος/η ίδια.
Παράλληλα, το 32% δηλώνει ότι εμπιστεύεται τις ειδήσεις που βρίσκει στις μηχανές αναζήτησης, ενώ το 22% εμπιστεύεται τις ειδήσεις που βρίσκει στα social media, ποσοστά κοντά στον μέσο όρο όλων των χωρών του δείγματος (34% και 23% αντίστοιχα).
Εμπιστοσύνη σε συγκεκριμένα μέσα ενημέρωσης
Στην έκθεση του 2018 εξετάζουμε την εμπιστοσύνη του κοινού σε 15 από τα πιο δημοφιλή παραδοσιακά και ψηφιακά μέσα ενημέρωσης. Οι ερωτώμενοι κλήθηκαν να βαθμολογήσουν καθένα από αυτά τα μέσα σε κλίμακα από το 0 έως το 10 (0 = δεν το εμπιστεύομαι καθόλου / 10 = το εμπιστεύομαι απόλυτα). Επιπλέον, ρωτήθηκαν αν αναγνωρίζουν και αν χρησιμοποιούν το κάθε μέσο. Στο Γράφημα 1 παρουσιάζεται ο μέσος όρος των απαντήσεων κάθε ομάδας. Ο αριθμός στην επάνω μπάρα του γραφήματος παρουσιάζει τον μέσο όρο εμπιστοσύνης όσων απλά αναγνωρίζουν το μέσο ενημέρωσης, ενώ ο αριθμός στην κάτω μπάρα τον μέσο όρο εμπιστοσύνης αυτών που δηλώνουν ότι χρησιμοποιούν το κάθε μέσο.
Στην Ελλάδα δεν παρατηρούμε μεγάλες διαφορές στα επίπεδα εμπιστοσύνης του πρώτου (Η Καθημερινή, 5,99) και του τελευταίου (Tromaktiko, 4,73) σε κατάταξη μέσου σε σύγκριση με άλλες χώρες. Επίσης, μετρήσαμε τη διαφορά στην εμπιστοσύνη σε κάθε μέσο με βάση τον πολιτικό προσανατολισμό των ερωτώμενων. Οι μεγαλύτερες διαφορές παρατηρήθηκαν για τον ΣΚΑΙ (6,09 για αυτούς που αυτοπροσδιορίζονται ως δεξιοί και 3,95 για αυτούς που αυτοπροσδιορίζονται ως αριστεροί) και για την ΕΡΤ (5,91 για τους αριστερούς και 3,91 για τους δεξιούς). Σε άλλες χώρες, όπως στις ΗΠΑ, παρατηρούμε αρκετά πιο πολωμένες απόψεις του κοινού για μέσα όπως για τους New York Times (7,55 για τους αριστερούς, 3,04 για τους δεξιούς) ή για το Fox News (2,44 για τους αριστερούς και 6,94 για τους δεξιούς).
Πώς ενημερώνονται οι Έλληνες χρήστες του διαδικτύου;
Το 94% των Ελλήνων χρηστών του διαδικτύου διαβάζει και παρακολουθεί ειδήσεις στο διαδίκτυο σε εβδομαδιαία βάση. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 71% των Ελλήνων χρηστών του διαδικτύου διαβάζει ειδήσεις στα social media, ποσοστό που αποτελεί το δεύτερο μεγαλύτερο στις ευρωπαϊκές χώρες του δείγματος, μετά από αυτό της Βουλγαρίας. Η Ελλάδα είναι, επίσης, η μοναδική χώρα στην Ευρώπη, στην οποία οι περισσότεροι χρήστες του διαδικτύου ενημερώνονται από τα social media (71%) παρά βλέπουν ειδήσεις ή ειδησεογραφικές εκπομπές στην τηλεόραση (67%). Το ποσοστό αυτών που ενημερώνονται από τον έντυπο τύπο - εφημερίδες ή περιοδικά - έστω και μία φορά την εβδομάδα είναι 26% (31η θέση ανάμεσα στις 37 χώρες της μέτρησης).
Στο Γράφημα 2 απεικονίζονται τα 16 πιο δημοφιλή ψηφιακά μέσα ενημέρωσης στην Ελλάδα με βάση το ποσοστό του δείγματος που τα χρησιμοποιεί, έστω μια φορά την εβδομάδα. Στην Ελλάδα παρατηρούμε μεγάλες αναδιατάξεις στο ψηφιακό ειδησεογραφικό τοπίο. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες οι πολίτες προτιμούν να ενημερώνονται από τις ιστοσελίδες των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης, ενώ στην Ελλάδα βλέπουμε να έχουν γεννηθεί διάφορα διαδικτυακά μέσα ενημέρωσης (π.χ. newsbomb.gr, in.gr, news247.gr, newsit.gr) τα οποία είναι συνάμα και τα πιο δημοφιλή. Επίσης, το πλαίσιο δίπλα από το Γράφημα 2 δείχνει ότι η χρήση ψηφιακών μέσων (ή μπλογκ), που συχνά αυτοπροσδιορίζονται ως εναλλακτικά των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης, είναι υψηλή.
Το 60% των Ελλήνων χρηστών του διαδικτύου χρησιμοποιούν το Facebook για να διαβάσουν, να δουν ή να συζητήσουν για ειδήσεις, ποσοστό κατά 8% μικρότερο από το αντίστοιχο του 2016 και κατά 2% από του 2017, όπως φαίνεται στον Πίνακα 1. Ταυτόχρονα παρατηρούμε ότι ενώ η χρήση του για ειδήσεις είναι πτωτική, ο αριθμός των χρηστών του Facebook παραμένει σταθερός (78%). Όπως και σε αρκετές άλλες χώρες, παρατηρούμε αύξηση στην χρήση πιο ιδιωτικών μέσων όπως το για ανάγνωση, σχολιασμό ή διαμοιρασμό ειδήσεων.
Το 32% των Ελλήνων χρηστών σχολιάζει ειδήσεις σε ειδησεογραφικές σελίδες/social media, ενώ το 49% μοιράζεται ειδήσεις στα social media/μέσω email.
Στην Ελλάδα επίσης παρατηρούμε υψηλά επίπεδα σχολιασμού και διαμοιρασμού ειδήσεων στο διαδίκτυο, σε σχέση με τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Ένας στους τρεις χρήστες του διαδικτύου στην Ελλάδα σχολιάζει ειδήσεις, είτε στα social media είτε σε σελίδες ειδησεογραφικού περιεχομένου τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα, ενώ περίπου οι μισοί μοιράζονται ειδήσεις με τις προσωπικές τους επαφές, είτε μέσω μέσων κοινωνικής δικτύωσης είτε μέσω e-mail.
Πληρωμή για ανάγνωση ειδήσεων στο διαδίκτυο και χρήση λογισμικού αποκλεισμού εμφάνισης διαφημίσεων (ad-blocking)
Μόνο το 6% των Ελλήνων χρηστών του διαδικτύου έχουν πληρώσει για ειδήσεις στο διαδίκτυο τον τελευταίο χρόνο, το μικρότερο ποσοστό από όλες τις χώρες του δείγματος. Η έλλειψη κουλτούρας πληρωμών για ψηφιακές υπηρεσίες στην Ελλάδα, η χαμηλή εμπιστοσύνη στα ΜΜΕ και η οικονομική κρίση είναι κάποιοι λόγοι της έλλειψης διάθεσης για πληρωμή. Αλλά επιπλέον εξηγούν και το γιατί αρκετοί ειδησεογραφικοί οργανισμοί διστάζουν να διαθέσουν το περιεχόμενο τους επί πληρωμή. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν αρκετά προβλήματα με την διαδικτυακή διαφήμιση, ιδιαίτερα στην Ελλάδα που παρατηρείται η μεγαλύτερη διάδοση προγραμμάτων αποκλεισμού διαφημίσεων (ad-blocking software) από τις 37 χώρες του δείγματος. Το 42% έχει εγκατεστημένο ένα πρόγραμμα αποκλεισμού διαφημίσεων, ποσοστό που φτάνει στο 62% για τους νέους κάτω των 25 ετών.
Tο 6% (τελευταία θέση ανάμεσα σε 37 χώρες) των Ελλήνων χρηστών έχει πληρώσει για ειδήσεις στο διαδίκτυο, ενώ το 42% (1η θέση) χρησιμοποιεί λογισμικό αποκλεισμού εμφάνισης διαφημίσεων.
Συνοπτικά, στην Ελλάδα παρατηρούμε πως το ψηφιακό τοπίο της ενημέρωσης χαρακτηρίζεται από μια σειρά μεγάλων προκλήσεων: πολύ χαμηλή εμπιστοσύνη στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, υψηλή διάδοση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για ανάγνωση ειδήσεων και κουλτούρα της δωρεάν ειδησεογραφίας.
*H έρευνα υποστηρίζεται από την Google Η.Β. στο πλαίσιο της Digital News Initiative.
1 Οι χώρες που συμμετέχουν στο δείγμα είναι: Hνωμένο Βασίλειο, Αυστρία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Κροατία, Τσεχία, Δανία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ιταλία, Ιρλανδία, Ολλανδία, Νορβηγία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβακία, Ισπανία, Σουηδία, Ελβετία, Τουρκία, ΗΠΑ, Αργεντινή, Βραζιλία, Καναδάς, Χιλή, Μεξικό, Αυστραλία, Χονγκ Κονγκ, Ιαπωνία, Μαλαισία, Σιγκαπούρη, Νότια Κορέα, Ταϊβάν.
2 Αφορά όλα τα μέσα ενημέρωσης: Τηλεόραση, ραδιόφωνο, εφημερίδες, διαδικτυακά μέσα.
