Βρισκόμαστε στο κατώφλι της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, που θα οδηγήσει στην πλήρη ψηφιοποίηση διαδικασιών και εφαρμογών σε όλο το φάσμα της οικονομίας, και ειδικότερα σε τομείς όπως η βιομηχανική παραγωγή, η ενέργεια, οι μεταφορές, οι κατασκευές και η διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας. Για κάθε φυσικό αντικείμενο και διαδικασία, θα είναι τα επόμενα χρόνια διαθέσιμη μια πιστή "δίδυμη" ψηφιακή αναπαράστασή τους ("digital twin") που θα επιτρέπει τη διαχείρισή τους μέσω προγραμμάτων πληροφορικής.

Η επανάσταση αυτή θα αυξήσει κατακόρυφα την παραγωγικότητα κρατών και επιχειρήσεων μέσω της ευρύτατης αυτοματοποιήσης των διαδικασιών τους, αλλά και μέσω της υποστήριξης νέων επιχειρηματικών μοντέλων που θα αξιοποιούν δυνατότητες των πιο σύγχρονων υπολογιστικών συστημάτων. Η ψηφιοποίηση της βιομηχανίας οδηγεί ήδη στην ταχύτατη απαξίωση ή και στην πλήρη κατάργηση θέσεων χειρωνακτικής εργασίας, ως αποτέλεσμα της αξιοποίησης συστημάτων αυτοματισμού. Ταυτόχρονα, απαιτεί μεγάλους αριθμούς εργαζομένων με ψηφιακές δεξιότητες, τόσο ως δημιουργούς όσο και ως χρήστες των νέων ψηφιακών υπηρεσιών, γεγονός που φέρνει ήδη πολλούς οργανισμούς αντιμέτωπους με αδυναμία πλήρωσης θέσεων εργασίας.

Η Επίδραση στην Κοινωνία και την Πολιτική

Σε αυτό το πλαίσιο, εκατομμύρια πολίτες σε όλο τον αναπτυγμένο κόσμο έρχονται τα τελευταία χρόνια αντιμέτωποι με μια νέα πραγματικότητα, που αλλάζει κυριολεκτικά τα δεδομένα της επαγγελματικής και προσωπικής τους ζωής. Παλαιότερες σταθερές και δεδομένα, όπως μια μόνιμη δουλειά σε ένα μεγάλο οργανισμό ή μια οικογενειακή επιχείρηση, παύουν να υπάρχουν. Η ανάγκη για συνεχή εκπαίδευση και δια βίου απόκτηση νέων δεξιοτήτων καθίσταται επιτακτική. Το ύψος των απολαβών ενός εργαζομένου συναρτάται όλο και περισσότερο με τις δεξιότητες και την εξειδίκευσή του. Είναι πλέον σύνηθες εργαζόμενοι με πολυετή εργασιακή εμπειρία αλλά χωρίς σύγχρονες δεξιότητες να μην είναι δυνατό να ανήκουν πλέον στη μεσαία τάξη, όπως συνέβαινε είκοσι χρόνια πριν. Εκατομμύρια εργαζόμενοι από διάφορα επαγγέλματα έρχονται πλέον αντιμέτωποι με ένα φάσμα "προαναγγελθείσας" ανεργίας και αβεβαιότητας, καθώς η τεχνολογία του σήμερα αναμένεται να καταργήσει τη θέση τους αύριο. Εργαζόμενοι και επιχειρήσεις πρέπει πλέον να είναι ανταγωνιστικοί όχι μόνο σε τοπικό, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο, μια και οι οικονομίες και οι παραγωγικές διαδικασίες είναι πλέον συνδεδεμένες σε παγκόσμια κλίμακα.

Την ίδια στιγμή δημιουργούνται πάρα πολλές νέες ευκαιρίες για επιχειρηματική δράση, αλλά και για αλλαγή καριέρας, καθώς ο άνθρωπος παραμένει στο επίκεντρο της ανάπτυξης και λειτουργίας των σύγχρονων ψηφιακών συστημάτων και εφαρμογών. Δυστυχώς οι ευκαιρίες αυτές δεν είναι ακόμα αξιοποιήσιμες από τη μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών που καλούνται να αντιμετωπίσουν τη νέα πραγματικότητα. Ένας από τους βασικούς λόγους για αυτό είναι η αδυναμία πολλών πολιτών να αντιληφθούν και να ακολουθήσουν τις σύγχρονες τεχνολογικές τάσεις.

Η πραγματικότητα αυτή ξεφεύγει από τα συνήθη πλαίσια των συνεπειών της τεχνολογικής εξέλιξης και καινοτομίας όπως τις έχει βιώσει η ανθρωπότητα τους προηγούμενους αιώνες αλλά και τις πιο πρόσφατες δεκαετίες. Η διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι οι ψηφιακές τεχνολογίες αναπτύσσονται στις μέρες μας με ρυθμούς που υπερβαίνουν κατά πολύ τις δυνατότητες του μέσου ανθρώπου να τις κατανοήσει και να τις ακολουθήσει. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι ο μέσος άνθρωπος χρειάστηκε δεκαετίες για να εξοικειωθεί με τεχνολογίες όπως το ραδιόφωνο, η τηλεόραση και η κινητή τηλεφωνία, τη στιγμή που στις μέρες μας επαναστατικές ψηφιακές τεχνολογίες εμφανίζονται και προωθούνται στην αγορά σε διάστημα λίγων μηνών.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα των ημερών μας, όμως, είναι ότι και η πολιτική έχει πρόβλημα να παρακολουθήσει τις τεκτονικές αλλαγές που συνεπάγεται ο ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομίας. Κατά συνέπεια, απλοϊκές απόψεις περί εύκολης επιστροφής στις προηγούμενες δεκαετίες, κατάργηση των συνεπειών της παγκοσμιοποίησης, αποκοπή από διακρατικές ενώσεις παρουσιάζονται ως εύκολες λύσεις σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού που βρίσκονται σε δύσκολη θέση ή σε απόγνωση. Οι απόψεις αυτές ενισχύονται από την επίκληση των παλαιότερων δεκαετιών και τη σύγκρισή τους με το σήμερα, που πραγματοποιείται με τρόπο που αγνοεί πλήρως φαινόμενα, όπως η παγκοσμιοποίηση και η επιταχυνόμενη τεχνολογική εξέλιξη. Παράλληλα, ακόμα κι οι πολιτικοί που αντιλαμβάνονται τις προκλήσεις, έχουν συχνά πρόβλημα να διατυπώσουν συγκεκριμένες λύσεις στο πλαίσιο ενός συνολικού οράματος, το οποίο θα μπορεί να γίνει κατανοητό από τον μέσο πολίτη.

Ανάγκη για Νέο Κοινωνικό Συμβόλαιο

Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, καθίσταται αναγκαία και επιτακτική η δημιουργία ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου. Ένα τέτοιο συμβόλαιο θα πρέπει κατ’ αρχήν να βασίζεται στην ειλικρινή αποτύπωση της κατάστασης και των δυσκολιών της αντιμετώπισής της. Παράλληλα, θα πρέπει να περιλαμβάνει ένα συνολικό πλέγμα πολιτικών που θα ενισχύουν και θα υποστηρίζουν όλα τα τμήματα του πληθυσμού στην προσπάθειά τους να προσαρμοστούν και να ακολουθήσουν τις επιταγές της νέας ψηφιακής εποχής.

Μεταξύ των κεντρικών αξόνων του νέου κοινωνικού συμβολαίου, θα πρέπει να είναι η δια βίου εκπαίδευση, με στόχο την αξιοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας από όλους και σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής και επαγγελματικής ζωής τους. Η ενσωμάτωση της συνεχούς εκπαίδευσης του εργαζομένου στις εργασιακές συμβάσεις, ως προϋπόθεση εργασιακής ασφάλειας, θα μπορούσε να είναι ένα παράδειγμα προς την κατεύθυνση αυτή. Έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην υποστήριξη των μεγαλύτερων σε ηλικία ατόμων στην απόκτηση ψηφιακών δεξιοτήτων, μια και οι νεότερες γενιές έχουν περισσότερα ψηφιακά ερεθίσματα και ευκαιρίες εξοικείωσης. Η διαγενεακή μεταφορά γνώσης θα μπορούσε να είναι ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο προς την κατεύθυνση αυτή. Στο πλαίσιο του νέου κοινωνικού συμβολαίου είναι απαραίτητο να γίνουν σημαντικές αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα με στόχο την απόκτηση και διατήρηση ψηφιακών δεξιοτήτων για το σύνολο του πληθυσμού.

Το νέο κοινωνικό συμβόλαιο είναι απαραίτητο για τη διάχυση των ωφελημάτων της νέας ψηφιακής εποχής σε ευρύτατα τμήματα του πληθυσμού.

Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση δεν πρέπει να μείνει περιχαρακωμένη σε μικρές ομάδες καινοτόμων επιχειρηματιών, υψηλόβαθμων στελεχών και καταρτισμένων τεχνοκρατών, αλλά θα πρέπει να αξιοποιηθεί προς όφελος του συνόλου των πολιτών, με τους μικρότερους δυνατούς αποκλεισμούς.

Είμαστε ακόμα στο μεταβατικό στάδιο όπου δεδομένες κοινωνικές συμβάσεις καταργούνται, χωρίς το νέο συμβόλαιο να έχει γεννηθεί. Ο τοκετός είναι ήδη επώδυνος, αλλά η συζήτηση οφείλει να αρχίσει.