Η έρευνα της διαΝΕΟσις για την φοροδιαφυγή, είναι εκτενής. Εδώ, μπορείτε να δείτε μία σειρά ερωταπαντήσεων που συνοψίζουν με απλό τρόπο όλες τις κρίσιμες πτυχές του φαινομένου της φοροδιαφυγής στην Ελλάδα.
1. Τι ορίζεται ως φοροδιαφυγή και σε τι διαφέρει από άλλες συναφείς έννοιες (φοροαποφυγή, παραοικονομία);
Ως φοροδιαφυγή ορίζεται κάθε παράνομη πράξη ή παράλειψη του φορολογουμένου, με την οποία επιδιώκεται η μείωση της φορολογικής του επιβάρυνσης ή η αποφυγή καταβολής φόρων. Η φοροδιαφυγή, ως παράνομη πράξη, καταστρατηγεί διατάξεις φορολογικών νόμων και συνιστά ποινικά κολάσιμη πράξη. Η φοροδιαφυγή συγχέεται συχνά με τη φοροαποφυγή, παρά το γεγονός ότι οι δύο αυτές έννοιες διαφέρουν μεταξύ τους, τόσο εννοιολογικά όσο και πρακτικά. Ενώ η φοροδιαφυγή αποτελεί παράνομη πράξη κατά ευθεία παράβαση φορολογικών διατάξεων, η φοροαποφυγή, εκμεταλλεύεται νομοθετικά κενά και τη δυνατότητα διενέργειας τεχνητών διευθετήσεων, παραβαίνοντας όχι απαραίτητα το γράμμα, αλλά το πνεύμα του νόμου. Τέλος, σύγχυση δημιουργείται και μεταξύ των εννοιών της φοροδιαφυγής και της παραοικονομίας. Η παραοικονομία, η οποία περιλαμβάνει τόσο νόμιμες (π.χ. αδήλωτη εργασία σε νόμιμες δραστηριότητες και δυνάμει καταγραφόμενες) όσο και μη νόμιμες δραστηριότητες (π.χ. λαθρεμπόριο, κλοπές και άλλες παράνομες δραστηριότητες), καλύπτει την οικονομική δραστηριότητα η οποία δεν καταγράφεται στους εθνικούς λογαριασμούς.
2. Σε τι ύψος εκτιμάται σήμερα η φοροδιαφυγή;
Λόγω της φύσης της φοροδιαφυγής, καθίσταται δυσχερής ο ακριβής προσδιορισμός του ύψους της. Εξ’ αυτού του λόγου δεν υπάρχουν μελέτες που να εκτιμούν συνολικά την έκταση της φοροδιαφυγής στην Ελλάδα, πάρα μόνο εκτιμήσεις για τις επιμέρους συνιστώσες της [αυτοαπασχολούμενοι-φυσικά πρόσωπα, έλλειμμα ΦΠΑ (VAT gap), λαθρεμπόριο, νομικά πρόσωπα]. Με βάση μια σύνθεση των διαθέσιμων στοιχείων επί συγκρίσιμης βάσης, η συνεπαγόμενη συνολική ποσοτικοποιημένη έκταση της φοροδιαφυγής θα μπορούσε να κυμαίνεται περίπου από 6% έως 9% του ΑΕΠ.
3. Ποιες είναι οι επιπτώσεις που προέρχονται από τη φοροδιαφυγή;
Τη φοροδιαφυγή ακολουθεί πληθώρα αρνητικών επιπτώσεων, με κυριότερες τις κάτωθι αναφερόμενες:
- στερεί σημαντικά έσοδα από τον κρατικό προϋπολογισμό
- οδηγεί σε περαιτέρω αύξηση των φορολογικών συντελεστών
- περιορίζει την ποιότητα και ποσότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών από το Δημόσιο
- οδηγεί σε στρέβλωση στη δομή της οικονομίας, δημιουργώντας σημαντικές ανισορροπίες
- επιδρά έμμεσα στην αποτελεσματικότητα της ασκούμενης δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής
- συμβάλλει στη μη δίκαιη κατανομή των πόρων και στη διεύρυνση της κοινωνικής ανισότητας
- περιορίζει τα όποια οφέλη της αναδιανεμητικής πολιτικής
- διαταράσσει τους όρους ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων
- οδηγεί σε έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους κρατικούς μηχανισμούς και τους θεσμούς, εν γένει.
4. Ποιες είναι οι βασικές αιτίες εμφάνισης και εξέλιξης του φαινομένου της φοροδιαφυγής στην Ελλάδα;
Οι βασικές αιτίες άνθισης της φοροδιαφυγής συνοψίζονται ως ακολούθως:
- Πολυνομία / πολυπλοκότητα φορολογικού συστήματος και συνακόλουθη ανασφάλεια δικαίου
- Συνεχής αύξηση φορολογικού βάρους
- Μη ύπαρξη σταθερής πολιτικής βούλησης για την πάταξη του φαινομένου
- Έλλειψη μηχανοργάνωσης και εν γένει τεχνολογικής οργάνωσης της Φορολογικής Διοίκησης
- Έλλειψη οργάνωσης της Φορολογικής Διοίκησης και ύπαρξη έντονης γραφειοκρατίας
- Διάρθρωση της οικονομίας με μεγάλο αριθμό αυτοαπασχολούμενων και μικρών επιχειρήσεων
- Μη ύπαρξη «φορολογικής κουλτούρας», αντίληψη των πολιτών ως προς την (μη) ανταποδοτικότητα του κρατικού μηχανισμού, σε συνδυασμό με την έλλειψη εμπιστοσύνης προς το Κράτος αναφορικά με την κατανομή και διάθεση των δημοσίων εσόδων από φόρους.
Λόγω της φύσης της φοροδιαφυγής και της πληθώρας των – διαφορετικών μεταξύ τους – αιτιών που ασκούν επιρροή στην εμφάνιση και εξέλιξη του φαινομένου, καθίσταται δυσχερής η όποια προσπάθεια ιεράρχησης των εν λόγω αιτιών.
5. Πού παρατηρείται το φαινόμενο της φοροδιαφυγής σε μεγαλύτερη έκταση; Με ποιους τρόπους επιτυγχάνεται η φοροδιαφυγή;
Φοροδιαφυγή παρατηρείται κατά κύριο λόγο στους αυτοαπασχολούμενους, μέσω της ανακριβούς δήλωσης των εισοδημάτων τους. Στους μισθωτούς η φοροδιαφυγή παρατηρείται σε πολύ μικρότερο βαθμό και εμφανίζεται κυρίως με τη μορφή της αδήλωτης εργασίας. Ως προς τα νομικά πρόσωπα, και συγκεκριμένα στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις σημειώνονται υψηλά ποσοστά φοροδιαφυγής, κυρίως μέσω της (μη) έκδοσης ή/και λήψης πλαστών και εικονικών φορολογικών στοιχείων, ενώ οι μεγάλες επιχειρήσεις ενδέχεται να καταφεύγουν σε πρακτικές φοροαποφυγής.
6. Με ποιο τρόπο δύναται να παταχθεί το φαινόμενο της φοροδιαφυγής; Οι προτεινόμενοι τρόποι αντιμετώπισης είναι εφαρμόσιμοι στην Ελληνική πραγματικότητα;
Η φοροδιαφυγή δύναται να καταπολεμηθεί μέσω της:
- μείωσης των συντελεστών φορολογίας και των έκτακτων / επιπρόσθετων φόρων επί των ήδη φορολογηθέντων εισοδημάτων
- εκτεταμένης χρήσης πλαστικού χρήματος
- υιοθέτησης ηλεκτρονικής τιμολόγησης
- αποτελεσματικής και εντατικής διενέργειας ελέγχων και αποτελεσματικής περαίωσης των φορολογικών υποθέσεων (μέσω διοικητικών και δικαστικών διαδικασιών)
- βελτιστοποίησης της οργάνωσης και του εκσυγχρονισμού των φορολογικών αρχών
- δημιουργίας ηλεκτρονικής Φορολογικής Διοίκησης
- κατάλληλης κατάρτισης και εκπαίδευσης των υπαλλήλων της Φορολογικής Διοίκησης
- καταπολέμησης φαινομένων διαφθοράς
- αυστηροποίησης των προστίμων σε περιπτώσεις φοροδιαφυγής
- δημιουργίας σταθερού και απλοποιημένου φορολογικού συστήματος
- ενδεχόμενης αλλαγής στη γενικότερη διάρθρωση της ελληνικής οικονομίας
- δημιουργίας φορολογικής συνείδησης και καλλιέργειας φορολογικής παιδείας
Όλοι οι προαναφερθέντες τρόποι αντιμετώπισης μπορούν να τύχουν εφαρμογής στην ελληνική πραγματικότητα, μέσω συντονισμένης προσπάθειας κράτους και πολιτών.
7. Ποιες είναι οι διεθνείς πρακτικές αντιμετώπισης του φαινομένου της φοροδιαφυγής και πόσο αποτελεσματικές είναι;
Πολλές χώρες έχουν προσπαθήσει να αντιμετωπίσουν τη φοροδιαφυγή, με αξιοσημείωτα αποτελέσματα, ακολουθώντας συγκεκριμένους/στοχευμένους κατά περίπτωση τρόπους αντιμετώπισης. Ενδεικτικά, τα μέτρα που έχουν εφαρμοστεί σε διάφορες χώρες είναι:
- απλοποίηση και εκσυγχρονισμός του φορολογικού καθεστώτος και συστήματος, καθώς και μείωση των φορολογικών συντελεστών (Ηνωμένο Βασίλειο, Λιθουανία, Λετονία, Ρωσία, Σλοβακία, Ουκρανία, Γεωργία, Εσθονία, Ρουμανία)
- εκτεταμένη υιοθέτηση της ηλεκτρονικής τιμολόγησης (Δανία, Νορβηγία, Ιταλία, Τουρκία, Βραζιλία, Μεξικό, Χιλή)
- εκτεταμένη χρήση πλαστικού χρήματος, επιβολή υποχρεωτικής διενέργειας ηλεκτρονικών συναλλαγών και απαγόρευση χρήσης μετρητών για συγκεκριμένες συναλλαγές (Νότια Κορέα, Ουρουγουάη, Αργεντινή, Ολλανδία, Σουηδία, Βουλγαρία, Γερμανία, Ισπανία, Ιταλία)
- υιοθέτηση κινήτρων για τη χρήση πλαστικού χρήματος (Νότια Κορέα, Ουρουγουάη, Αργεντινή, Κίνα, Αρμενία, Ινδονησία, Βολιβία, Φιλιππίνες, Αλβανία, ΠΓΔΜ, Σλοβακία, Ρουμανία, Πορτογαλία, Σλοβακία)
- εντατικοποίηση ελέγχων (Ηνωμένο Βασίλειο)
- ορθολογιστική αναδιάρθρωση Φορολογικής Διοίκησης (Βουλγαρία, Γεωργία, ΠΓΔΜ)
- εκσυγχρονισμός Φορολογικής Διοίκησης από τεχνολογικής / ηλεκτρονικής πλευράς (Ουγγαρία, Βουλγαρία, Βραζιλία, Σιγκαπούρη)
- απλοποίηση φορολογικής πολιτικής (Χιλή, Κολομβία) και δημιουργία σταθερού και ευνοϊκού επενδυτικού περιβάλλοντος (Ολλανδία)
- δημιουργία φορολογικής συνείδησης μέσω δημόσιας προβολής/πρακτικών marketing /διαφημιστικού υλικού (Ινδία, Ισραήλ, Μεξικό)
- διοργάνωση επιμορφωτικών σεμιναρίων για την επεξήγηση της φορολογικής νομοθεσίας και τις συνέπειες της μη φορολογικής συμμόρφωσης (Αργεντινή, Αυστραλία, Καναδάς, Ιρλανδία, Μεξικό, Νιγηρία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής)
- ενημέρωση πολιτών για την αξιοποίηση των φορολογικών εσόδων και την αναδιανομή τους με τη μορφή παροχών (Εσθονία)
- σύσταση Ανεξάρτητης Αρχής Κατά της Διαφθοράς (Hong Kong)
8. Έχει γίνει μέχρι σήμερα, τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο, κάποια συντονισμένη προσπάθεια για την αντιμετώπιση του φαινομένου;
Σε διεθνές επίπεδο έχουν υιοθετηθεί διάφορα μέτρα, κυρίως για την καταπολέμηση της φοροαποφυγής, και συγκεκριμένα:
- το Σχέδιο Δράσης του ΟΟΣΑ αναφορικά με τη «Διάβρωση της Φορολογικής Βάσης και Μεταφορά Κερδών» (Base Erosion and Profit Shifting "BEPS"), και
- το Σχέδιο Δράσης της Ε.Ε. σχετικά με την φοροαποφυγή («πακέτο κατά της φοροαποφυγής» - Anti-Tax Avoidance Package “ATA”).
Ειδικά για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, έχουν υιοθετηθεί σε διεθνές / ευρωπαϊκό επίπεδο:
- το ενιαίο πρότυπο του ΟΟΣΑ για την αυτόματη ανταλλαγή φορολογικών πληροφοριών (Common Reporting Standard – CRS), και
- το Σχέδιο Δράσης της Ε.Ε. για την καταπολέμηση του παράνομου εμπορίου καπνικών προϊόντων.
Σε εθνικό επίπεδο, παρότι έχουν αναληφθεί αξιοσημείωτες νομοθετικές πρωτοβουλίες (π.χ. υιοθέτηση διατάξεων κατά της φοροαποφυγής, ανεξαρτητοποίηση της Γενικής Γραμματείας Δημοσίων Εσόδων, ενσωμάτωση στο εθνικό δίκαιο οδηγιών για την αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών – CRS), τα αποτελέσματα αυτών δεν έχουν διαφανεί ακόμη στην πράξη, γεγονός που καταδεικνύει το περιθώριο βελτίωσης στην εφαρμογή των όποιων μέτρων λαμβάνονται.
9. Ποιες είναι οι ωφέλειες από την πάταξη της φοροδιαφυγής;
Οι ωφέλειες από την πάταξη του φαινομένου συνίστανται:
- στη σημαντική αύξηση των εθνικών φορολογικών εσόδων
- στην ορθή κατανομή φορολογικών βαρών
- στην αξιοποίηση φορολογικών εσόδων από το κράτος με τη μορφή παροχών και υπηρεσιών στους φορολογούμενους
- στη δημιουργία μιας υγιούς οικονομίας και στην προσέλκυση επενδύσεων
- στην ενίσχυση του υγιούς ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων
- στην καλλιέργεια δικαιολογημένης εμπιστοσύνης των φορολογουμένων απέναντι στο κράτος.
Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρη την έρευνα της διαΝΕΟσις για την φοροδιαφυγή στην Ελλάδα, εδώ:
Η ΦΟΡΟΔΙΑΦΥΓΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (PDF)
