Μια αναδρομή στις μελέτες που επιχειρούν να λύσουν το γρίφο του ελληνικού αναπτυξιακού μοντέλου, από το 1947 έως σήμερα.
Αρθρογραφια |
Οικονομια

70 Χρόνια Λύσεις στο “Οικονομικό Πρόβλημα της Ελλάδος”

Μια αναδρομή στις 10 μεγάλες μελέτες που επιχείρησαν να λύσουν το γρίφο του ελληνικού αναπτυξιακού μοντέλου, από το 1947 έως σήμερα.

| Μάιος 2016

Η Ιστορία της Ελλάδας περιλαμβάνει ασυνήθιστα πολλές οικονομικές κρίσεις που, αργά ή γρήγορα, εύκολα ή δύσκολα, ξεπερνιούνται. Ωστόσο, ήδη από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αναζητείται ένα βιώσιμο, μακρόπνοο αναπτυξιακό μοντέλο για τη χώρα. Αν και ποτέ έως και σήμερα δεν έχει θεσπιστεί ένα τέτοιο αναπτυξιακό πλαίσιο, δεν έλειψαν οι μελέτες που σκιαγραφούσαν το πρόβλημα και πρότειναν λύσεις. Διατηρώντας τα χαρακτηριστικά της εποχής της και αντανακλώντας τις αντιλήψεις των συγγραφέων της, η κάθε έρευνα αναδείκνυε ταυτόχρονα  και κάποια διαχρονικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας. Η υπερβολική έκταση της δημόσιας διοίκησης και η έλλειψη υγιών ξένων επενδύσεων είχαν διαπιστωθεί ήδη από τη δεκαετία του '40 ως θεμελιώδη προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν.

Στην παρακάτω λίστα παραθέτουμε μερικές από τις πιο σημαντικές μελέτες για την ελληνική οικονομία τα τελευταία 70 χρόνια. Πολλές από αυτές είναι διαθέσιμες προς ανάγνωση. Τα παρακάτω links οδηγούν είτε στις πηγές όπου μπορείτε να βρείτε τις έρευνες, είτε σε αρχεία PDF που περιέχουν ολόκληρες τις έρευνες ή δημόσια διαθέσιμα τμήματά τους. 

1. Κωνσταντίνος Δοξιάδης, Αι Θυσίαι της Ελλάδος στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (PDF), 1946

Η πρώτη σημαντική έκθεση για τη μεταπολεμική ανασυγκρότηση της Ελλάδας αποτελεί έργο του σπουδαίου αρχιτέκτονα και πολεοδόμου Κωνσταντίνου Δοξιάδη. Έπειτα από την κατάρρευση του μετώπου το 1941, ο δεκανέας τότε Δοξιάδης, με τη βοήθεια μιας πολυμελούς ομάδας αρχιτεκτόνων, μηχανικών και φοιτητών του ΕΜΠ, ξεκινά μια προσπάθεια εθνικής εμβέλειας. Η προσπάθεια αυτή αφορούσε την καταγραφή του συνόλου των απωλειών της χώρας από την κατοχή και ο στόχος της ήταν διττός: αφ’ενός να τεκμηριώσει τις εθνικές μεταπολεμικές διεκδικήσεις της Ελλάδας και αφ’ετέρου να ορίσει τις συντεταγμένες της εθνικής ανασυγκρότησης.

2. Έκθεση Πόρτερ, 1947

Πρόκειται για την έκθεση που συνέταξε ο αμερικανός διπλωμάτης Πολ. Α. Πόρτερ, επικεφαλής της αποστολής των ΗΠΑ στην Ελλάδα του εμφυλίου, προκειμένου να εγκριθούν τα $400 εκατομμύρια στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας του δόγματος Τρούμαν. Η έκθεση, ανεξάρτητα από τον πολιτικό στόχο της, αποτελεί μια αποτύπωση της ελληνικής οικονομίας κατά τη συγκεκριμένη περίοδο. Διαπιστώνει την υπερβολική έκταση της δημόσιας διοίκησης, τη μεγάλη ανισότητα πλούτου και εισοδήματος και το πρόβλημα της ανεργίας. Οι λύσεις που προτείνονται είναι η ίδρυση διεύθυνσης Εξωτερικού Εμπορίου, ο έλεγχος της διανομής της οικονομικής βοήθειας απευθείας από τις ΗΠΑ και αυστηρότερο πρόγραμμα εισαγωγών. Ακόμη, την ίδια περίοδο μια μαρτυρία του Πόρτερ από την εμπειρία του στην Ελλάδα δημοσιεύτηκε στο αμερικανικό περιοδικό Colliers (PDF). 

 

Ήδη από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αναζητείται ένα βιώσιμο, μακρόπνοο αναπτυξιακό μοντέλο για τη χώρα. Η υπερβολική έκταση της δημόσιας διοίκησης και η έλλειψη υγιών ξένων επενδύσεων είχαν διαπιστωθεί από τη δεκαετία του '40.

 

3. Δημήτρης Μπάτσης, Η βαρειά βιομηχανία στην Ελλάδα, 1947

Πέντε χρόνια πριν την εκτέλεσή του με την ομάδα Μπελογιάννη, ο αριστερός οικονομολόγος επιχειρεί να καταγράψει τις παραγωγικές δυνατότητες της Ελλάδας, καθώς και να προτείνει λύσεις στα προβλήματα. Διατηρώντας την αριστερή οπτική του, διαπιστώνει την ανάγκη χάραξης κρατικού σχεδίου βιομηχανικής ανάπτυξης, σε τομείς πέρα από τον τουρισμό και την οδοποιία που ήταν και τότε οι κύριοι πυλώνες της ελληνικής οικονομίας. Ωστόσο, ενθαρρύνει τη συμμετοχή ιδιωτικών - ελληνικών και ξένων - κεφαλαίων. Επιπλέον, καταγράφει την ανάγκη για ενίσχυση της μικρομεσαίας ιδιοκτησίας και για οργάνωση των μικρομεσαίων σε συνεταιρισμούς.

4. Κυριάκος Βαρβαρέσος, Έκθεσις επί του οικονομικού προβλήματος της Ελλάδος, 1952

Ο Κυριάκος Βαρβαρέσος, έχοντας ήδη διατελέσει καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, υπουργός Οικονομικών, διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος και στέλεχος στην Παγκόσμια Τράπεζα, ήταν η επιλογή της κυβέρνησης Πλαστήρα το 1952 προκειμένου να εκπονήσει μελέτη για τις αναπτυξιακές προοπτικές της Ελλάδας. Η “Εκθεσις επί του Οικονομικού Προβλήματος της Ελλάδoς” δημοσιεύτηκε σε δύο μέρη και παραμένει ως και σήμερα επίκαιρη σε κάποια σημεία της, αλλά κυρίως στο πνεύμα που τη διατρέχει. Ο Βαρβαρέσος πρότεινε ρεαλιστική αντιμετώπιση των δαπανών του Στρατού χωρίς να μειωθεί η δύναμή του, αναγνώριση της ρήτρας χρυσού, νομισματική σταθερότητα σε σχέση με το ισχυρό νόμισμα της εποχής, το δολάριο, βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των εργαζομένων καθώς και εξυγίαση της πολιτικής και κοινωνικής ζωής ως προϋπόθεση της ανάπτυξης.

5. Ξενοφών Ζολώτας, Πλαίσια και κατευθύνσεις της βιομηχανικής αναπτύξεως, 1976

Σε αυτή την διάλεξή του που περιλαμβάνεται στον δεύτερο τόμο των “Νομισματικών και Οικονομικών Μελετών”, ο ακαδημαϊκός, επί μακρόν διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος και μετέπειτα Πρωθυπουργός επιχειρεί να εστιάσει στη βιομηχανική ανάπτυξη. Ενώ η Ελλάδα έχει ήδη εισέλθει στη Μεταπολίτευση, αναφέρεται τόσο στον προσανατολισμό που πρέπει να έχουν οι επενδύσεις στη χώρα όσο και στην ανάγκη προσέλκυσης ξένων επενδύσεων.

 

Η "Εκθεσις επί του Οικονομικού Προβλήματος της Ελλάδoς" του 1952 πρότεινε νομισματική σταθερότητα, βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των εργαζομένων και εξυγίανση της ελληνικής πολιτικής ζωής.

 

6. Εκθεση της Επιτροπής Εμπειρογνομώνων υπό τον Άγγελο Αγγελόπουλο, 1990

Το 1990, δύο ημέρες πριν τις εκλογές της 8ης Απριλίου, παραδόθηκε στην οικουμενική κυβέρνηση μετά από ανάθεση του τότε Πρωθυπουργού Ξενοφώντα Ζολώτα η έκθεση της “Επιτροπής Αγγελόπουλου”. Η επιτροπή εμπειρογνομώνων υπό τον ακαδημαϊκό και πρώην διοικητή της Εθνικής Τράπεζας διαπίστωνε μικρή πρόοδο στη βελτίωση των οικονομικών δεικτών. Επιπλέον, διατύπωνε μια σειρά προτάσεων και κατέληγε: "Η δύσκολη κατάσταση της οικονομίας περιπλέκεται, αν δεν επιδεινώνεται, από την παρατεταμένη πολιτική αβεβαιότητα και την ασάφεια ως προς την κατεύθυνση της οικονομικής πολιτικής (...) Η οικονομία φαίνεται να έχει εμπλακεί σε ένα κρίσιμο αδιέξοδο, η αντιμετώπιση του οποίου έχει ελάχιστες πιθανότητες επιτυχίας, αν γίνει κατά πρόχειρο και αποσπασματικό τρόπο".

7. Εκθέσεις της Επιτροπής υπό τον Γιάννη Σπράο, 1997-1998

Το 1997, με το βλέμμα στην ένταξη της Ελλάδας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση, η τότε κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κώστα Σημίτη, ανέθεσε στον καθηγητή του UCL Γιάννη Σπράο τη σύνταξη εκθέσεων για μια σειρά ζητημάτων που αφορούσαν την ελληνική οικονομία. Οι εκθέσεις που τελικώς παραδόθηκαν είχαν θεματική από τη βιομηχανία και τη μεγέθυνση των επιχειρήσεων ως τη δημόσια διοίκηση, το ασφαλιστικό σύστημα και τη γεωργία. Πρότειναν πολιτικές προς την κατεύθυνση του αποπληθωρισμού, του "συμμαζέματος" του κράτους, της δημιουργίας μεγάλων επιχειρήσεων μέσω συγχωνεύσεων και της εξυγίανσης των ασφαλιστικών ταμείων. Με τη δημοσίευσή τους προκάλεσαν έντονες συζητήσεις και διαφωνίες.

8. McKinsey&Company, Η Ελλάδα 10 Χρόνια Μπροστά (PDF), 2011

To 2011 παραδόθηκε η μεγάλη, αναλυτική μελέτη που ανέθεσαν στην εταιρεία McKinsey o ΣΕΒ και η Ελληνική Ένωση Τραπεζών σχετικά με το αναπτυξιακό μοντέλο που θα πρέπει να ακολουθήσει η Ελλάδα τα επόμενα δέκα χρόνια. Η έρευνα είναι εξαιρετικά εκτενής, ενώ στη δημοσιότητα έχει δοθεί μια περίληψη 68 σελίδων στα ελληνικά και στα αγγλικά. Στο πλαίσιο της έρευνας διατυπώνονται 100 προτάσεις πολιτικής προκειμένου να συγκροτηθεί ένα πλήρες αναπτυξιακό μοντέλο.

9. ΙΟΒΕ, Προς ένα νέο αναπτυξιακό υπόδειγμα, 2013
10. ΚΕΠΕ, Το Αναπτυξιακό Όραμα για την Ελλάδα του 2020 (PDF), 2014

Τον Ιανουάριο του 2013 ο τότε υπουργός Οικονομικών, Γιάννης Στουρνάρας ανέθεσε στους οργανισμούς ΚΕΠΕ και ΙΟΒΕ την εκπόνηση μελετών σχετικά με την ελληνική οικονομία ως το 2020, προκειμένου να εντοπιστούν οι τομείς στους οποίους η ελληνική οικονομία παρουσιάζει συγκριτικά πλεονεκτήματα και θα πρέπει να δοθεί έμφαση. Οι δύο έρευνες, στην τελική τους μορφή, παραδόθηκαν το 2014. Και οι δύο τονίζουν τη σημασία της καινοτομίας στην επιχειρηματικότητα, της ανάπτυξης του ανθρώπινου κεφαλαίου και της εκμετάλλευσης των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών.