Αυτή η μελέτη είναι μέρος της μεγάλης έρευνας "Η Υγεία Των Ελλήνων Στα Χρόνια Της Κρίσης" που διεξήγαγε η διαΝΕΟσις σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (2010), στον πίνακα 1 εμφανίζεται ο αριθμός των εξελθόντων ασθενών με ψυχικές διαταραχές κατά τα έτη 2000 και 2010 στην Ελλάδα.

διαβάστε ακόμα

Η Υγεία Των Ελλήνων Και Η Κρίση – Μια Έρευνα

Επισημαίνεται η αύξηση του ποσοστού γεροντικών και προγεροντικών οργανικών ψυχωτικών καταστάσεων κατά 77%, των συναισθηματικών ψυχώσεων κατά 34%, του συνδρόμου αλκοολικής εξάρτησης κατά 51% και της φαρμακευτικής εξάρτησης κατά 33%.

Με βάση τα δεδομένα του European Core Health Indicators (ECHI) για το 2011 (Εικόνα 1), η Ελλάδα βρίσκεται μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών με το χαμηλότερο προτυποποιημένο ποσοστό θνησιμότητας (0-9.02/100.000 κατοίκους) εξαιτίας ψυχιατρικών και συμπεριφορικών διαταραχών¹.

Οικονομική Κρίση και Ψυχική Υγεία

Είναι γνωστό πως η εμφάνιση προβλημάτων ψυχικής υγείας σχετίζεται με πλείστους κοινωνικούς και οικονομικούς καθοριστικούς παράγοντες, όπως η φτώχεια, οι στερήσεις και οι ανισότητες. Δεδομένου ότι υπάρχει αύξηση των προαναφερθέντων παραγόντων σε περιόδους οικονομικής κρίσης, είναι αναμενόμενο πως τίθεται σε υψηλότερο κίνδυνο και η ψυχική υγεία του πληθυσμού. Οι άνθρωποι που έρχονται αντιμέτωποι με συνθήκες, όπως η ανεργία, η φτώχεια και η εξαθλίωση αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν προβλήματα ψυχικής υγείας.

Η Μαρίνα Οικονόμου - Λαλιώτη, Αναπλ. Καθηγήτρια Ψυχιατρικής, σχολιάζει τις επιπτώσεις της κρίσης στην ψυχική υγεία των Ελλήνων. 

Σε έρευνα του Ευρωβαρομέτρου το 2010, παρατηρήθηκε μεταξύ των Ελλήνων ερωτηθέντων η μεγαλύτερη μείωση (18 ποσοστιαίων μονάδων), αυτών που δήλωσαν ότι νιώθουν χαρούμενοι πάντα ή τον περισσότερο καιρό κατά τη διάρκεια του μήνα που προηγήθηκε της μελέτης, σε σύγκριση με το 2006 (2006: 61%, 2010: 43%)^2-3. Επίσης, στην Ελλάδα υπήρξε και η μεγαλύτερη μείωση, με πτώση 12 ποσοστιαίων μονάδων, αυτών που δήλωσαν ότι ένιωθαν ήρεμα και γαλήνια πάντα  ή τον περισσότερο καιρό κατά τη διάρκεια του προηγούμενου μήνα, καθώς το 2006 ήταν 58%, ενώ το 2010 46%^2-3.

Σύμφωνα με μελέτη βασισμένη σε δεδομένα δύο συγχρονικών ερευνών που έγιναν στην Ελλάδα το 2006 και το 2011 αντίστοιχα, αξιολογήθηκε η ύπαρξη καταθλιπτικής συμπτωματολογίας βάσει αυτό-αναφοράς (self-reported frequency of depressive symptoms-SRD) των συμμετεχόντων για τις τελευταίες 4 εβδομάδες πριν τη διεξαγωγή της έρευνας⁴. Το ποσοστό των ανθρώπων που ένιωθαν λυπημένοι ή μελαγχολικοί τις προηγούμενες 4 εβδομάδες ήταν 19,8% και ήταν το ίδιο μεταξύ των δύο ερευνών το 2006 και 2011, κάτι που μπορεί να οφείλεται στο γεγονός πως οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης εμφανίζονται κάποια χρόνια αργότερα από την έναρξή της. Τα άτομα με υψηλότερο εισόδημα και υψηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο είχαν μειωμένη πιθανότητα να είναι λυπημένοι ή μελαγχολικοί πιο συχνά. Οι άνεργοι συμμετέχοντες σε σύγκριση με τους εργαζόμενους παρουσίασαν αυξημένη πιθανότητα να είναι λυπημένοι ή μελαγχολικοί πιο συχνά.

­
"Η Υγεία Των Ελλήνων Στην Κρίση" - Κατεβάστε την ποσοτική έρευνα

Το ίδιο βρέθηκε να ισχύει και για τις γυναίκες που συμμετείχαν στη μελέτη. Τα άτομα που δεν έπασχαν από κάποιο χρόνιο νόσημα σε σύγκριση με τους χρονίως πάσχοντες είχαν μειωμένη πιθανότητα να είναι λυπημένοι ή μελαγχολικοί πιο συχνά. Όσον αφορά στην οικογενειακή κατάσταση, οι άγαμοι συμμετέχοντες είχαν, επίσης, μικρότερη πιθανότητα να δηλώσουν καταθλιπτικά συμπτώματα σε σύγκριση με τους παντρεμένους, ενώ για τους χήρους/-ες και διαζευγμένους η πιθανότητα αυτή ήταν αυξημένη. Τέλος, τα άτομα ήταν πιο πιθανό να δηλώσουν πως ένιωθαν λυπημένοι ή μελαγχολικοί το 2011, κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, σε σύγκριση με το 2006.

Μία διαχρονική έρευνα εξέτασε τη συσχέτιση της ανεργίας με την αυτό-αναφερόμενη υγεία και ψυχική υγεία από το 2008 έως το 2011. Τα ευρήματα της μελέτης υποδηλώνουν πως η ανεργία επιφέρει επιδείνωση της υγείας και της ψυχικής υγείας, κυρίως την περίοδο 2010-2013⁵ κατά την οποία η ανεργία ήταν πολύ υψηλότερη σε σύγκριση με την περίοδο 2008-2009. Η υγεία και η ψυχική υγεία των γυναικών βρέθηκε να έχει υποστεί μεγαλύτερη επιδείνωση λόγω της ανεργίας σε σύγκριση με τους άνδρες, τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια της κρίσης⁵. Διαφαίνεται λοιπόν πως οι ραγδαίες κοινωνικό-οικονομικές αλλαγές μπορούν να βλάψουν τη ψυχική υγεία εκτός κι αν βελτιωθούν μέσω κατάλληλων κοινωνικών πολιτικών⁶. Η χρηματοδότηση, ωστόσο, για την ψυχική υγεία μειώνεται από το 2010⁷.

Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων σε 5.000 άτομα, 18-74 ετών, μέσω συνεντεύξεων (Ιούλιος 2009 –Ιανουάριος 2010), βρέθηκε πως τα άτομα που αντιμετώπιζαν αυξημένες οικονομικές δυσκολίες διέτρεχαν 3 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να παρουσιάσουν σοβαρή ψυχοπαθολογία⁸. Οι εργαζόμενοι εμφάνιζαν τη χαμηλότερη συχνότητα σοβαρής ψυχοπαθολογίας, ενώ οι άνεργοι διέτρεχαν διπλάσιο κίνδυνο να την εμφανίσουν και ήταν 2,5 φορές πιο πιθανό να έχουν ιδέες αναξιότητας για τη ζωή⁸.

Κατάθλιψη

Όσον αφορά στην επικράτηση της κατάθλιψης στην Ελλάδα, πραγματοποιήθηκε πανελλαδική τηλεφωνική έρευνα δύο φάσεων το 2008 και το 2009, έχοντας ως στόχο τη διερεύνηση της πιθανής συσχέτισης μεταξύ της οικονομικής κρίσης και του Μείζονος Καταθλιπτικού Επεισοδίου (ΜΚΕ)⁹. Ο επιπολασμός του Μείζονος Καταθλιπτικού Επεισοδίου κατά τον τελευταίο μήνα, το 2008, ήταν 3,3%, ενώ το 2009 6,8%, που σημαίνει πως αυξήθηκε κατά 2,1 φορές (p<0,0001)⁹. Τα άτομα που είχαν υψηλό βαθμό οικονομικής δυσχέρειας διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν Μείζον Καταθλιπτικό Επεισόδιο. Και στις δύο φάσεις της έρευνας οι γυναίκες, τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, οι χήροι/-ες και οι διαζευγμένοι, τα άτομα με χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο, αυτοί που ζουν στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας, τα άτομα χαμηλού κοινωνικού-οικονομικού επιπέδου, καθώς και οι άνεργοι εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά Μείζονος Καταθλιπτικού Επεισοδίου κατά τον τελευταίο μήνα, σε σύγκριση με άλλες δημογραφικές ομάδες⁹. Το 2008, 2,4% των συμμετεχόντων με μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο, ανέφεραν αυτοκτονικό ιδεασμό, ενώ το 2009 το ποσοστό αυτό ανήλθε στο 5,2%. Το 2008, 0,6% ανέφεραν ότι έκαναν πρόσφατα απόπειρα αυτοκτονίας σε σύγκριση με το 2009 όπου το ποσοστό αυτό ανήλθε στο 1,1%⁹.

Σε αντίστοιχη έρευνα το 2011, που ακολουθήθηκε η ίδια μεθοδολογία με τις προηγούμενες, ο επιπολασμός του ΜΚΕ ανήλθε στο 8,2% και η πιθανότητα νόσησης ήταν 2,6 φορές υψηλότερη το 2011 σε σύγκριση με το 2008 (OR=2,6, 95%CI=1,97-3,43)¹⁰. Το 2011 το δείγμα εμφάνιζε, επίσης, υψηλότερο βαθμό οικονομικής δυσχέρειας σε σύγκριση με το 2008. Ως προς τα δημογραφικά χαρακτηριστικά που συσχετίζονται με την κατάθλιψη, στην παρούσα έρευνα βρέθηκε πως τα άτομα νεότερης ηλικίας φάνηκαν πιο επιρρεπή στην κατάθλιψη, πιθανόν λόγω των αυξημένων ποσοστών ανεργίας μεταξύ των νέων το 2011¹⁰. Επίσης, το να είναι κάποιος έγγαμος βρέθηκε να είναι παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση μείζονος κατάθλιψης εν μέσω οικονομικής κρίσης, κάτι που δεν ίσχυε στις προηγούμενες έρευνες¹⁰.

Συγκρίνοντας το 2009 με το 2011, παρατηρείται μία τάση αύξησης του επιπολασμού ενός μήνα της μείζονος κατάθλιψης 20,6% όχι όμως σε στατιστικά σημαντικό βαθμό¹¹. Αναφορικά με τις πληθυσμιακές ομάδες, παρατηρείται πως στα άτομα άνω των 45 ετών, τα άτομα χαμηλού μορφωτικού επιπέδου και οι άνεργοι εμφανίζουν μεγαλύτερη πιθανότητα νόσησης από μείζονα κατάθλιψη, ενώ στην ηλικιακή κατηγορία 25-44 ετών, τα άτομα υψηλού μορφωτικού επιπέδου και οι εργαζόμενοι, από διαταραχή γενικευμένου άγχους¹¹. Οι έγγαμοι εν μέσω της οικονομικής κρίσης, φαίνεται να εμφανίζουν υψηλές πιθανότητες νόσησης και από τις δύο διαταραχές¹¹. Βρέθηκε, επίσης, συσχετισμός της οικονομικής δυσχέρειας με την εμφάνιση της μείζονος κατάθλιψης, αλλά κάτι αντίστοιχο δεν βρέθηκε για τη διαταραχή γενικευμένου άγχους¹¹. Σε αντίστοιχη μελέτη, ο επιπολασμός της μείζονος κατάθλιψης για το 2013 είχε ανέλθει στο 12,3%¹².

Έρευνα του ΕΠΙΨΥ επεξεργάστηκε το περιεχόμενο των κλήσεων στην Τηλεφωνική Γραμμή Βοήθειας για την Κατάθλιψη από τον Μάιο 2008 έως και τον Ιούνιο 2011 ώστε να διερευνηθεί η παρουσία συσχέτισης της οικονομικής κρίσης και των αιτημάτων για την τηλεφωνική ψυχολογική υποστήριξη¹³. Σε συνολικό δείγμα 7.526 ληφθέντων κλήσεων, 84.7% των καλούντων ανέφεραν ένα τουλάχιστον ψυχοπαθολογικό σύμπτωμα. Ειδικότερα, όπως φαίνεται στο Σχήμα 3, σχεδόν οι μισοί από τους καλούντες παρουσίαζαν καταθλιπτικού τύπου συναίσθημα που περιγράφεται ως έλλειψη διάθεσης, θλίψη και λύπη. Αναφέρεται ακόμα ότι ποσοστό 98.8% των καλούντων που εμφάνιζε κάποιας μορφής ψυχοπαθολογία είχε ήδη απευθυνθεί σε επαγγελματία ψυχικής υγείας είτε τη δεδομένη στιγμή είτε κατά το παρελθόν¹³. Επίσης, σύμφωνα με τα στοιχεία που συνελέγησαν, το 64,4% των ατόμων που κάλεσαν ήταν γυναίκες, το 37,3% ηλικίας 21-35 ετών, το 46,7% απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, το 61,6% είναι κάτοικοι Αττικής και έγγαμοι 43,4%.

Η αναζήτηση της συσχέτισης της οικονομικής κρίσης με τα συμπτώματα των καλούντων κατέδειξε, όπως φαίνεται και στο Σχήμα 2, ότι η κρίση προοδευτικά απασχολούσε ολοένα και μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού. Ειδικότερα, καταγράφηκε μεγάλη και απότομη αύξηση στον αριθμό των τηλεφωνημάτων κατά το α’ εξάμηνο του 2010 (από 14.5% σε 26.9%)¹³.

Από τα στοιχεία της ίδιας μελέτης, προκύπτει ότι οι περισσότεροι που τηλεφωνούν για βοήθεια εκφράζουν άγχος για το μέλλον, χαμηλό βιοτικό επίπεδο, έλλειψη επαγγελματικών προοπτικών, αδυναμία ανταπόκρισης σε οικονομικές υποχρεώσεις, εργασιακή αβεβαιότητα και ανασφάλεια, αδυναμία εύρεσης εργασίας ή ανεργία. Μάλιστα, έξι στους 10 που απευθύνθηκαν για στήριξη στην τηλεφωνική γραμμή, δήλωσαν ότι δεν έχουν δουλειά, ενώ αιτία για το 17,7% αυτών που δεν μπορούν να βρουν, είναι η γενικότερη ανεργία που υπάρχει στη χώρα¹³. Επίσης, σύμφωνα με τα στοιχεία, οι ψυχολογικές επιπτώσεις της κρίσης χτυπούν περισσότερο τις παραγωγικές ηλικίες (36-50 ετών), δηλαδή άτομα στα οποία στηρίζεται ο κοινωνικός ιστός της χώρας. Όμως και οι νεότεροι (21-35 ετών) δεν περνούν την κρίση αλώβητα, καθώς βλέπουν με έντονο άγχος και στρες την έλλειψη επαγγελματικών προοπτικών και το «αύριο» στην Ελλάδα¹³.

Με τους προστατευτικούς παράγοντες, τόσο η διαπροσωπική όσο και η θεσμική εμπιστοσύνη, που περιλαμβάνονται στην έννοια του κοινωνικού κεφαλαίου, βρέθηκαν να λειτουργούν προστατευτικά προς την παρουσία της μείζονος κατάθλιψης αλλά όχι και της γενικευμένης αγχώδους διαταραχής για τους ανθρώπους με χαμηλό δείκτη οικονομικής δυσχέρειας¹⁴. Για τους ανθρώπους, ωστόσο, που βιώνουν υψηλό δείκτη οικονομικής δυσχέρειας, η διαπροσωπική και η θεσμική εμπιστοσύνη δεν φάνηκε να συσχετίζεται με την παρουσία καμίας εκ των δύο διαταραχών¹⁴.

Τα άτομα που ανέφεραν αυτοκτονικό ιδεασμό το 2009, ήταν 5,2% και ανήλθαν στο 6,7% το 2011 (p=0,04), με σημαντική αύξηση να παρατηρείται στους άνδρες με 4,4% και 7,1% για τα αντίστοιχα έτη (p=0,0011) και στους συμμετέχοντες 55-64 ετών (1,9% και 7,2% αντίστοιχα, p=0,0011)¹⁵. Βασικοί προβλεπτικοί παράγοντες αυτοκτονικού ιδεασμού, το 2011, ήταν η παρουσία μείζονος κατάθλιψης κατά τον προηγούμενο μήνα, η οικονομική δυσχέρεια, το ιστορικό προηγούμενων αποπειρών αυτοκτονίας, το φύλο (άνδρες) και η οικογενειακή κατάσταση (έγγαμοι)¹⁵. Σημειώθηκε, επίσης, αύξηση 36% των ατόμων που δήλωσαν ότι έκαναν απόπειρα αυτοκτονίας κατά το μήνα πριν την διεξαγωγή της έρευνας από 1,1% το 2009 σε 1,5% το 2011^16-17. Επίσης, ένα σημαντικά υψηλότερο ποσοστό ατόμων με υψηλό δείκτη οικονομικής δυσχέρειας είχαν κάνει απόπειρα σε σύγκριση με αυτούς που είχαν χαμηλό δείκτη (10% και 0,6% αντίστοιχα, p<0,001) και παρουσίαζαν σε μεγαλύτερο ποσοστό αυτοκτονικό ιδεασμό κατά τον μήνα πριν την έρευνα (21,2% και 7,4% αντίστοιχα, p<0,001)^16-17.

Τα υψηλά ποσοστά κατάθλιψης στη χώρα μας φαίνεται να επιβεβαιώνονται και από πιο πρόσφατες μελέτες που διερεύνησαν το φαινόμενο. Σύμφωνα με την Εθνική Μελέτη Νοσηρότητας και Παραγόντων Κινδύνου (Ε.ΜΕ.ΝΟ), που πραγματοποίησε το 2014, η Ιατρική Σχολή σε συνεργασία με όλες τις Ιατρικές Σχολές των Ελληνικών Πανεπιστημίων και το Πάντειο Πανεπιστήμιο, και στην οποία συμμετείχε τυχαίο πανελλαδικό δείγμα 5.000 ατόμων, 18 ετών και άνω, βρέθηκε πως το ποσοστό των ατόμων με συμπτώματα άγχους ανήλθε στο 24% και κατάθλιψης στο 16%, τα οποία είναι ανησυχητικά υψηλά και, σύμφωνα με τους ερευνητές, ενδεικτικά μεγάλης και συνεχούς διαχρονικής αύξησης¹⁸. Επίσης, στο πλαίσιο της μελέτης, επιβεβαιώθηκε η συσχέτιση του άγχους και της κατάθλιψης με την ανεργία¹⁸.

Το Ελληνικό Ίδρυμα Υγείας (Ε.Ι.Υ.) σε συνεργασία με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων του Υπουργείου Υγείας (ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ) διεξήγαγε κατά, την περίοδο 2013-2014, το πρόγραμμα με τίτλο «ΥΔΡΙΑ: Πρόγραμμα και στοχευόμενη δράση για την υγεία και τη διατροφή του Ελληνικού πληθυσμού: ανάπτυξη και εφαρμογή μεθοδολογίας και Αποτύπωση»¹⁹. Πρόκειται για ένα πανελλαδικό πρόγραμμα, το οποίο εξέτασε με προτυποποιημένες διαδικασίες την υγεία και τη διατροφή του πληθυσμού στην Ελλάδα και στο οποίο συμμετείχε τυχαίο δείγμα 4.011 ατόμων 18 ετών και άνω από όλη την Ελλάδα. Σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης, το 7% του πληθυσμού δήλωσε πως έχει ή είχε χρόνια κατάθλιψη, μία στις δέκα γυναίκες δήλωσε πως πάσχει ή έπασχε από χρόνια κατάθλιψη, ενώ το ποσοστό των γυναικών που δήλωσαν
ότι πάσχουν από χρόνια κατάθλιψη είναι 4 φορές μεγαλύτερο από αυτό των ανδρών. Τέλος, βρέθηκε πως ο επιπολασμός της χρόνιας κατάθλιψης αυξάνει με την αύξηση της ηλικίας (Σχήμα 3)¹⁹.

Η αύξηση του επιπολασμού της κατάθλιψης με την αύξηση της ηλικίας, επιβεβαιώθηκε και από τα ευρήματα της δειγματοληπτικής Έρευνας Υγείας έτους 2014 (Πίνακας 2), που πραγματοποίησε η Ελληνική Στατιστική Αρχή με τη συμμετοχή ατόμων 15 ετών και άνω και στην οποία συμπεριελήφθησαν και ερωτήματα που αποσκοπούσαν στην καταγραφή του επιπολασμού και της σοβαρότητας των ψυχικών νόσων και κυρίως της κατάθλιψης²⁰.

Οι καταστάσεις που καταγράφηκαν στο πλαίσιο της έρευνας, παρέχουν στους ειδικούς σαφή εικόνα της ψυχολογικής κατάστασης του πληθυσμού κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο εβδομάδων πριν την ημερομηνία διεξαγωγής της έρευνας²⁰.

Κατάθλιψη δήλωσε το 4,7% του πληθυσμού, ποσοστό αυξημένο κατά 80,8% σε σχέση με το ποσοστό του 2009 (2,6%), εκ των οποίων οι 3 στους 10 ήταν άνδρες (32,8%) και οι 7 γυναίκες (67,2%). Από την έρευνα βρέθηκε, επίσης, πως το 7,6% του πληθυσμού ηλικίας 15 ετών και άνω, πάσχει από αγχώδεις διαταραχές και το 1,7% από άλλες ψυχικές διαταραχές^20.

Το 92,8% του συνολικού πληθυσμού ηλικίας 15 ετών και άνω απάντησε με σαφήνεια, χωρίς δηλαδή να δώσει απαντήσεις «δεν γνωρίζω»/ «δεν είμαι σίγουρος-η»/ «δεν απαντώ», σε όλα τα υποερωτήματα της ενότητας της ψυχικής υγείας. Από αυτούς το 62,2% απάντησε αρνητικά σε όλα τα υποερωτήματα της ενότητας, ενώ το 37,8% δήλωσε ότι βίωσε τουλάχιστον ένα από τα «αρνητικά» συναισθήματα / καταστάσεις σε συχνότητα: «αρκετές ημέρες», «περισσότερες από τις μισές ημέρες» ή «σχεδόν κάθε ημέρα», κατά τις δύο τελευταίες εβδομάδες πριν τη διενέργεια της έρευνας²⁰.

Το 4,7% του πληθυσμού ηλικίας 15 ετών και άνω, κατά τη διάρκεια του τελευταίου χρόνου προ της διενέργειας της έρευνας, επισκέφθηκε ψυχίατρο ή ψυχολόγο για πρόβλημα υγείας που αντιμετώπιζε, εκ των οποίων το 3,2% ήταν άνδρες και το 6,0% ήταν γυναίκες²⁰.

Σχετικά με τον αυτοκτονικό ιδεασμό και τη συχνότητα εμφάνισής του, βρέθηκε πως το 3,4% του πληθυσμού ηλικίας 15 ετών και άνω, απάντησε με σαφήνεια στο υποερώτημα της ψυχικής υγείας για την ύπαρξη «σκέψεων ότι θα ήταν καλύτερα να μη ζει ή να βλάψει τον εαυτό του» κατά τις τελευταίες 2 εβδομάδες πριν τη διεξαγωγή της έρευνας²⁰.

Αυτοκτονίες

Τα τελευταία χρόνια, στη χώρα μας, έχει υπάρξει μεγάλη ανησυχία για την αύξηση των αυτοκτονιών και των αποπειρών αυτοκτονίας με πολλούς ερευνητές να αναφέρονται σε ποικίλα στοιχεία που συγκλίνουν προς αυτή την κατεύθυνση. Πριν την έναρξη της οικονομικής κρίσης, η Ελλάδα είχε από τα χαμηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ, τα οποία ανέρχονταν στο 2,9/100.000 κατοίκους, κάτι που μπορεί να οφειλόταν όμως και στη μειωμένη αναφορά και καταγραφή των περιστατικών²¹.

H Eλλάδα καταγράφεται μεταξύ των χωρών με τους χαμηλότερους δείκτες αυτοκτονιών στην έκθεση του ΟΟΣΑ.

Όπως φαίνεται και από πιο πρόσφατα δεδομένα του ΟΟΣΑ στο Σχήμα 4, η Ελλάδα μαζί με άλλες χώρες της Νοτίου Ευρώπης (Κύπρος, Μάλτα, Πορτογαλία) καταγράφεται μεταξύ των χωρών με τους χαμηλότερους αριθμούς αυτοκτονιών στην Έκθεση του ΟΟΣΑ²².

O αριθμός των αυτόχειρων αντρών είναι σχεδόν τετραπλάσιος από τις αυτόχειρες γυναίκες, γεγονός που παρατηρείται και σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες (Ιταλία, Ισπανία, Μ. Βρετανία, Βουλγαρία, Ιρλανδία, Ρουμανία,
κ.λπ.)²²

Παρατηρώντας το Σχήμα 5, όπου καταγράφεται η διακύμανση των ποσοστών αυτοκτονιών προτυποποιημένων κατά ηλικία για την περίοδο 2000-2011, διαπιστώνουμε ότι, η Ελλάδα παρουσιάζει σταθερό αριθμό αυτόχειρων μέχρι το έτος 2008, και μόνον κατά τα έτη 2008-2011, παρατηρείται αύξηση του ποσοστού αυτοκτονιών κατά 27%, γεγονός που μπορεί να συσχετιστεί με την είσοδο της χώρας στην περίοδο της οικονομικής κρίσης²².

Τα διαχρονικά χαμηλά ποσοστά αυτοκτονιών στη χώρα μας σε σύγκριση με άλλες χώρες, επιβεβαιώνονται και από πιο πρόσφατα στοιχεία του ΟΟΣΑ. Σύμφωνα με την έκθεση Health at a Glance του 2015, το προτυποποιημένο κατά ηλικία ποσοστό αυτοκτονιών ανά 100.000 πληθυσμού για την Ελλάδα, το έτος 2013 ήταν 4,2, ενώ ο μέσος όρος των χωρών του ΟΟΣΑ ήταν 12,0 (Σχήμα 6)²³.

Σε μία διαχρονική σύγκριση, από το 1990 έως το 2012, των προτυποποιημένων κατά ηλικία ποσοστών αυτοκτονιών ανά 100.000 πληθυσμού μεταξύ επιλεγμένων χωρών του ΟΟΣΑ, παρατηρείται πως τα ποσοστά για τη χώρα μας ήταν σημαντικά χαμηλότερα κατά τη διάρκεια αυτών των ετών σε σχέση με αυτά των συγκρινόμενων χωρών (Εσθονία, Φινλανδία, Ουγγαρία) καθώς και του μέσου όρου του ΟΟΣΑ (Σχήμα 7)²³.

Σύμφωνα με στοιχεία του Global Health Observatory data repository του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, για το έτος 2012, τα προτυποποιημένα κατά ηλικία ποσοστά αυτοκτονιών ανά 100.000 πληθυσμού στη χώρα μας ήταν 3,8 και για τα δύο φύλα, ενώ ξεχωριστά για τους άνδρες και τις γυναίκες ήταν 6,3 και 1,3 αντίστοιχα²⁴.

Στην Ελλάδα, έχουν πραγματοποιηθεί και πλείστες έρευνες τα τελευταία χρόνια, από τις οποίες διαφαίνεται αύξηση των ποσοστών των αυτοκτονιών κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης. Σε μία από αυτές τις μελέτες υπολογίστηκαν τα ποσοστά αυτοκτονιών στην Ελλάδα σε σχέση με το φύλο και την ηλικία για την περίοδο 2003 έως 2010 χρησιμοποιώντας, ως βάση, δεδομένα της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής²⁵. Εντός της υπό μελέτη χρονικής περιόδου, μελετήθηκαν τα διαστήματα 2003-2010 προ της κρίσης και 2011-2012 κατά τη διάρκεια της κρίσης.

Xρησιμοποιώντας μοντέλα παλινδρόμησης, οι ερευνητές αξιολόγησαν την πιθανή συσχέτιση μεταξύ της ανεργίας, του ΑΕΠ και των ποσοστών αυτοκτονίας βάσει φύλου και ηλικίας²⁵. Το μέσο ποσοστό των αυτοκτονιών αυξήθηκε συνολικά κατά 35% μεταξύ 2010 και 2012, από 3,37 σε 4,56/100.000 κατοίκους. Το ποσοστό θνησιμότητας από αυτοκτονία για τους άνδρες αυξήθηκε από 5,75 (2003-2010) σε 7,43/100.000 (2011-2012) (p<0,01)25. Αύξηση σημειώθηκε και για τις γυναίκες, αν και δεν ήταν τόσο αξιοσημείωτη, από 1,17 σε 1,55 (p<0,03). Αναφορικά με τις ηλικιακές κατηγορίες, η θνησιμότητα από αυτοκτονίες αυξήθηκε και στα δύο φύλα, για τις ηλικίες 20-59 ετών και άνω των 60 ετών²⁵. Επιπροσθέτως, από τη μελέτη προέκυψε πως κάθε επιπρόσθετη ποσοστιαία μονάδα ανεργίας συσχετιζόταν με 0,19/100.000 κατοίκους αύξηση στις αυτοκτονίες μεταξύ των ανδρών σε ηλικία εργασίας. Οι ερευνητές αναφέρουν, ωστόσο, πως χρειάζεται περαιτέρω μελέτη για να διερευνηθούν οι μηχανισμοί μέσω των οποίων η λιτότητα επιδρά στην αύξηση των αυτοκτονιών²⁵.

Σε άλλη έρευνα που αφορούσε τη διερεύνηση της συσχέτισης μεταξύ των δεικτών αυτοκτονίας (αυτοκτονίες/100.000 κατοίκους) και τον αριθμό των ειδικών ψυχικής υγείας, των δημόσιων δομών ψυχικής υγείας και των ειδικών παροχής πρωτοβάθμιας υγείας, την περίοδο 2002 έως 2009, βρέθηκε πως οι άνδρες είχαν συστηματικά υψηλότερους δείκτες αυτοκτονιών σε σχέση με τις γυναίκες (U=7,20, p<0,001)²⁶. Για την υπό μελέτη περίοδο, ο δείκτης για τους άνδρες ήταν 2,60 και για τις γυναίκες 0,67. Από την έρευνα προέκυψε, επίσης, πως ο αυξημένος αριθμός αυτοκτονιών κατά το έτος 2009 αφορούσε και τα δύο φύλα²⁶. Τέλος, βρέθηκε πως οι δείκτες αυτοκτονίας συσχετίζονταν αντίστροφα με τον αριθμό ειδικών ψυχικής υγείας, με τον αριθμό
των ειδικών πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και με τον αριθμό των δημόσιων δομών ψυχικής υγείας²⁶.

Αντίστοιχη μελέτη διερεύνησε κατά πόσο δύο ισχυροί οικονομικοί δείκτες, το ποσοστό της ανεργίας και η μεταβολή του μέσου εισοδήματος κατά την τελευταία 20ετία, συσχετίζονται με μία σειρά δεικτών ψυχικής υγείας, οι οποίοι ήταν οι εισαγωγές σε ψυχιατρική κλινική, οι επισκέψεις σε εξωτερικά ιατρεία και επείγοντα ψυχιατρικών κλινικών, οι αυτοκτονίες, οι ανθρωποκτονίες, η θνησιμότητα και τα διαζύγια κατά την τελευταία 10ετία²⁷. Σημαντική συσχέτιση βρέθηκε μεταξύ του ποσοστού ανεργίας και των επισκέψεων στα Εξωτερικά Ιατρεία (R2=0,40, p=0,001) και στο Τμήμα Επειγόντων (R2=0,49, p=0,0002) του Αιγινητείου Νοσοκομείου, ενώ το μέσο εισόδημα φάνηκε, επίσης, να συσχετίζεται θετικά με επισκέψεις στα Εξωτερικά Ιατρεία (R2=0,45, p<0,001) και τα Επείγοντα του νοσοκομείου (R2=0,37, p=0,004)²⁷. Οι ερευνητές αναφέρουν πως τα ευρήματα αυτά υποδηλώνουν πως η χρήση υπηρεσιών υγείας του Αιγινητείου φάνηκε να συσχετίζεται όχι μόνο με αρνητικούς οικονομικούς δείκτες, όπως είναι η ανεργία, αλλά και με θετικούς, όπως η αύξηση του εισοδήματος.

Η πιθανή ερμηνεία είναι πως, δεδομένου ότι το μοντέλο πολλαπλής παλινδρόμησης έδειξε ότι οι δύο οικονομικοί δείκτες σχετίζονται ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο με τους υπό μελέτη δείκτες ψυχικής υγείας, η ανεργία και το μέσο εισόδημα επιδρούν σε διαφορετικά τμήματα του πληθυσμού και αντανακλούν τα διαφορετικά αίτια που μπορεί να τους ωθούν στη χρήση των συγκεκριμένων υπηρεσιών²⁷. Σημαντική αρνητική συσχέτιση προέκυψε και μεταξύ του μέσου εισοδήματος και του ποσοστού αυτοκτονιών (R2=0,37, p=0,007) κάτι που σημαίνει πως η μείωση του μέσου εισοδήματος συσχετίστηκε με αύξηση του αριθμού των αυτοκτονιών, ενώ αντίστοιχα η αύξησή του συνοδεύεται από μείωση των θανάτων από αυτοκτονία στην ηλικιακή ομάδα 15 έως 70 ετών²⁷. Η ανεργία, ωστόσο, δεν φάνηκε να συσχετίζεται στην παρούσα έρευνα με τον αριθμό των αυτοκτονιών αλλά με αυτόν των ανθρωποκτονιών. Η μη εύρεση συσχέτισης της ανεργίας με τις αυτοκτονίες πιθανόν να οφείλεται, σύμφωνα με τους ερευνητές, στις βραχυπρόθεσμες ακόμη συνέπειες της κρίσης καθώς και στην παρουσία παραδοσιακών δομών κοινωνικής μέριμνας²⁷.

Αναφορικά με τις απόπειρες αυτοκτονίας, μία αναδρομικού τύπου έρευνα είχε ως στόχο να μελετήσει κατά πόσο υπήρξε αύξηση αυτών και την πιθανή διαφοροποίηση των κοινωνικό-δημογραφικών και κλινικών χαρακτηριστικών των αποπειραθέντων σε περίοδο οικονομικής κρίσης, εξετάζοντας τους φακέλους ασθενών που νοσηλεύτηκαν μετά από απόπειρα στις παθολογικές κλινικές του Γενικού Νοσοκομείου «Η Σωτηρία» το 2007 και το 2011. Οι απόπειρες ανήλθαν στις 70 το 2007 (μέσος όρος ηλικίας: 36,9 έτη, 71% γυναίκες) και 95 το 2011²⁸ (μέσος όρος ηλικίας: 41,0 έτη, 65% γυναίκες) καταγράφοντας αύξηση της τάξεως του 35,71%.  Δεν παρουσιάστηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο ετών όσον αφορά στην ηλικία και στο φύλο. Σημαντική στατιστική αύξηση, ωστόσο, βρέθηκε για τους ανέργους (p=0,004)
και τους έγγαμους, χήρους/-ες και διαζευγμένους (p=0,02) μεταξύ των αποπειραθέντων²⁸.

Σύμφωνα με μία άλλη αναδρομική εργασία από την Α’ Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών κατά τη δεκαετία 2001-2011, καταγράφηκαν συνολικά 4.133 αυτοκτονίες στην Ελλάδα²⁹. Οι αυτόχειρες άντρες ήταν 3.423 (82,8%), ενώ οι γυναίκες 710 (17,2%). Οι θάνατοι από αυτοκτονία ήταν μόνον 0.35% του συνόλου των θανάτων στην Ελλάδα εκείνη την περίοδο²⁹.
Στον πίνακα 3 εμφανίζεται ο γενικός πληθυσμός της Ελλάδας, ο απόλυτος αριθμός αυτοκτονιών, τα ειδικά ποσοστά αυτοκτονιών ανά φύλο (δηλ. ο αριθμός αυτοκτονιών ανά 100.000 κατοίκους) και η αναλογία αυτόχειρων αντρών/γυναικών για τη δεκαετία 2001-2011²⁹.

Κατά την περίοδο 2001-2007, δηλαδή προ της οικονομική κρίσης, το συνολικό ειδικό ποσοστό αυτοκτονιών (Specific Suicide Rate –SSR) μειώθηκε κατά 3.9%²⁹. Στους άρρενες, το ποσοστό μειώθηκε κατά 8,4%, ενώ στις γυναίκες αυξήθηκε κατά 22,3% (Σχήμα 8). Κατά την περίοδο της κρίσης 2008-2011, το συνολικό ειδικό ποσοστό αυτοκτονιών αυξήθηκε κατά 27,2%. Ειδικότερα, στους άντρες αυξήθηκε κατά 26,9%, ενώ στις γυναίκες κατά 28,5%²⁹. Η στατιστική ανάλυση των δεδομένων κατέδειξε ότι το ειδικό ποσοστό αυτοκτονιών ήταν: α) στατιστικώς σημαντικά αυξημένο στην ηλικιακή ομάδα 50-54 ετών, β) σημαντικά μειωμένο στους άντρες ηλικίας 60-64 ετών και γ) σταθερό σε όλες τις ηλικιακές ομάδες των γυναικών, παρότι ο αριθμός των αυτόχειρων γυναικών διπλασιάστηκε²⁹.

Από την ίδια μελέτη, επισημαίνεται ότι ο απόλυτος αριθμός αυτοκτονιών κατά το έτος 2011 ήταν 477 (SSR=4,22) και ο αριθμός των αρρένων αυτόχειρων 393 (SSR=7,02), που αποτελούν τους μεγαλύτερους αριθμούς αυτοκτονιών που καταγράφηκαν στην Ελλάδα κατά τις τελευταίες δεκαετίες²⁹. Αναφέρεται, επίσης, ότι στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής (όπου είναι το μεγαλύτερο αστικό κέντρο της χώρας), ο αριθμός των αυτοκτονιών κατά τη διάρκεια της κρίσης αυξήθηκε από 111 (SSR=2,73) σε 172 (SSR=4,18), ο μεγαλύτερος αριθμός που καταγράφηκε την τελευταία δεκαετία. Ουσιαστικά, κατά την περίοδο της κρίσης, οι αυτοκτονικές συμπεριφορές αυξήθηκαν κατά 53% στην περιοχή της Αθήνας²⁹.

Μία άλλη μελέτη είχε ως στόχο την ανάλυση χρονοσειρών 30 ετών, από 1 Ιανουαρίου 1983 έως τις 31 Δεκεμβρίου 2012, για να διερευνηθούν οι επιπτώσεις γεγονότων σχετικών με την λιτότητα και γεγονότων σχετικών με την ευημερία στις αυτοκτονίες στην Ελλάδα³⁰. Οι ερευνητές αναγνώρισαν 12 παρεμβαλόμενα γεγονότα που συνέβησαν αυτό το διάστημα και θα μπορούσαν να έχουν επηρεάσει τις αυτοκτονίες σε μηνιαία βάση, τέσσερα από αυτά ήταν σχετικά με την ευημερία και οκτώ με τη λιτότητα. Σύμφωνα με τα ευρήματα που προέκυψαν από τη μελέτη, κατά τη διάρκεια των υπό μελέτη 30 ετών, οι μήνες με τα υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών ήταν το 2012. Τον Ιούνιο του 2011, η υιοθέτηση νέων μέτρων λιτότητας σηματοδότησε την έναρξη μίας σημαντικής και απότομης αύξησης στο σύνολο των αυτοκτονιών (+35,7%, p<0,001) και στις αυτοκτονίες ανδρών (+18,55, p<0,01). Αυτή η απότομη αύξηση βρέθηκε και για τον Ιούνιο του 2011 (+20,5, p<0,001)³⁰. Οι αυτοκτονίες στους άνδρες παρουσίασαν ραγδαία άνοδο στην Ελλάδα και τον Οκτώβριο του 2008 κατά την έναρξη της οικονομικής κρίσης (+13,1%, p<0,01)³⁰, καθώς και μία απότομη αλλά προσωρινή αύξηση τον Απρίλιο του 2012 (+29,7%, p<0,05). Οι αυτοκτονίες των γυναικών παρουσίασαν, επίσης, απότομη αύξηση το Μάιο του 2011 μετά από γεγονότα σχετιζόμενα με τη λιτότητα που έλαβαν χώρα (+35,8%, p<0,005)³⁰.

­
Η αναλυτική ανασκόπηση της έρευνας " Η Υγεία Των Ελλήνων Στην Κρίση"

Ένα γεγονός σχετιζόμενο με την ευημερία, που ήταν η υιοθέτηση του ευρώ στην Ελλάδα, σηματοδότησε μία σημαντική αλλά προσωρινή μείωση των αυτοκτονιών στους άνδρες (-27,1%, p<0,05)³⁰. Σύμφωνα με άλλη έρευνα βρέθηκε πως η δημοσιονομική λιτότητα (μειώσεις στις δημόσιες δαπάνες), τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας και η αρνητική οικονομική ανάπτυξη οδηγούν σε σημαντική αύξηση των συνολικών ποσοστών αυτοκτονιών στην Ελλάδα. Οι συνέπειες της δημοσιονομικής λιτότητας και της αρνητικής οικονομικής ανάπτυξης σχετίζονται με το φύλο, καθώς αυξάνουν σημαντικά τα ποσοστά αυτοκτονιών των ανδρών, ενώ η δημοσιονομική λιτότητα σχετίζεται και με την ηλικία, γιατί επηρεάζει κυρίως τα άτομα που είναι 45 έως 89 ετών.

Σχετικά με τα ποσοστά θνησιμότητας από αυτοκτονίες, άλλοι ερευνητές αναφέρουν αύξηση κατά 16,2% από το 2007 έως το 2009 (από 2,6 σε 3,02/100.000 κατοίκους)³², ενώ άλλοι υποστηρίζουν πως αυξήθηκαν κατά 17% για την ίδια χρονική περίοδο³³. Σύμφωνα με δεδομένα της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, μελετητές σημειώνουν αύξηση της τάξεως του 19% των ολοκληρωμένων αυτοκτονιών πανελλαδικά από το 2007 έως το 2009³⁴ και αύξηση του μέσου ποσοστού αυτοκτονιών για τους άνδρες κατά 18% για την περίοδο 2009-2011 σε σύγκριση με την περίοδο 2006-200835. Σε άλλες έρευνες πάλι, αναφέρεται αύξηση 20% μεταξύ 2007 και 2010 του ποσοστού θνησιμότητας από αυτοκτονία στους άνδρες κάτω των 65 ετών ακολουθώντας τη σημαντική αύξηση της ανεργίας στη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα³⁶. Η αύξηση αυτή συνάδει με τις τάσεις που παρατηρούνται και σε ευρωπαϊκό επίπεδο όπου, επίσης, αυξάνονται τα ποσοστά αυτοκτονιών, κυρίως στα κράτη που πλήττονται περισσότερο από απότομη αύξηση της οικονομικής ανασφάλειας³⁷.

Εκτός όλων των ερευνών που έχουν πραγματοποιηθεί σχετικά με τα ποσοστά αυτοκτονιών στην Ελλάδα, η Ελληνική Στατιστική Αρχή εξέδωσε πρόσφατα εκθέσεις για τα αίτια θανάτου για το 2012 και 2013, στις οποίες συμπεριλαμβάνονταν και οι αυτοκτονίες. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα^38-39.

Από τα δεδομένα της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής προκύπτει αύξηση κατά 6,5% των αυτοκτονιών το 2012 σε σύγκριση με το 2011⁴⁰, ενώ το 2013 ο αριθμός των καταγεγραμμένων αυτοκτονιών έχει αυξηθεί κατά 4,9%.

Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται, βάσει και πάλι των στοιχείων της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, οι αυτοκτονίες για το έτος 2013, ανά ηλιακή ομάδα και ανά φύλο²⁰.

Στο πλαίσιο κάποιων επιφυλάξεων που εκφράζονται από μία μερίδα της ερευνητικής κοινότητας σχετικά με την αύξηση των αυτοκτονιών και των αποπειρών αυτοκτονιών στην Ελλάδα, ερευνητές υποστηρίζουν πως κατά την δεκαετία 2000-2010 τα ποσοστά αυτοκτονιών στην Ελλάδα παραμένουν σταθερά και φαίνονται ανεπηρέαστα από το κοινωνικό-οικονομικό γίγνεσθαι⁴⁰. Προσθέτουν πως είναι πιο πιθανό η παρούσα οικονομική κρίση να αύξησε τη δυσφορία, το στρες, την κατάθλιψη και ίσως και τον αυτοκτονικό ιδεασμό στο γενικό πληθυσμό, χωρίς όμως να υπάρχει σημαντική αύξηση στις ολοκληρωμένες αυτοκτονίες⁴¹. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρουν πως τα δεδομένα για την Ελλάδα από το 1960 έως το 2010 υποδεικνύουν μία αυξομείωση μεταξύ 2,8/100.000 το 1974 και 4,0/100.000 το 1985 με τα ποσοστά να παραμένουν σχετικά σταθερά για τη δεκαετία 2000-2010 (2,94-3,61). Βάσει των επίσημων καταγεγραμμένων δεδομένων που επεξεργάστηκαν, οι ερευνητές σημειώνουν, επίσης, πως δεν βρήκαν κάποια συσχέτιση μεταξύ του ποσοστού αυτοκτονιών και της ανεργίας ή του ρυθμού ανάπτυξης⁴¹. Αναφέρεται, παράλληλα, πως οι παράγοντες κινδύνου για την αυτοκτονική συμπεριφορά έχουν κατηγοριοποιηθεί σε πρωτογενείς (όπως η παρουσία ψυχιατρικών και ιατρικών καταστάσεων, προηγούμενες απόπειρες αυτοκτονίας), σε δευτερογενείς (δυσμενείς καταστάσεις ζωής και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες κινδύνου) και σε τριτογενείς (δημογραφικοί παράγοντες – άρρενες και μεγαλύτερη ηλικία)⁴². Σύμφωνα με τους ερευνητές, ο κίνδυνος αυτοκτονίας φαίνεται μεγαλύτερος όταν υφίστανται οι πρωτογενείς παράγοντες κινδύνου. Οι δευτερογενείς και τριτογενείς παράγοντες υποδηλώνουν αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονίας σχεδόν αποκλειστικά υπό την παρουσία των πρωτογενών παραγόντων⁴².

Οι ερευνητές τονίζουν, ωστόσο, πως η Ελλάδα βίωσε μετά το 2009 τις έντονες επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης, με την ανεργία για παράδειγμα να ξεπερνάει το 17% στο τέλος του 2011, συνεπώς υπάρχει το ενδεχόμενο τα υψηλά επίπεδα δυσφορίας και σκέψεων αυτοκτονίας να οδηγήσουν σε αύξηση των αριθμών των ολοκληρωμένων αυτοκτονιών μετά το πέρας κάποιων ετών⁴¹. Συνεπώς, είναι πιθανό να χρειαστεί να περάσουν χρόνια πριν να είναι εφικτό να επιβεβαιωθεί ή να απορριφθεί η υπόθεση της αύξησης των αυτοκτονιών στην Ελλάδα λόγω της οικονομικής κρίσης⁴³.

Σε πιο πρόσφατη έρευνά τους, ωστόσο, οι συγκεκριμένοι ερευνητές βρήκαν πως οι απόπειρες αυτοκτονίας συσχετίζονται αρνητικά και oι ολοκληρωμένες αυτοκτονίες θετικά με την ανεργία⁴⁴. Η έρευνα που πραγματοποίησαν στόχευε στον υπολογισμό των ποσοστών αυτοκτονιών (απόπειρες και ολοκληρωμένες) ανά έτος στην Θεσσαλονίκη για την περίοδο 2000-2012 και το συσχετισμό τους με την ανεργία⁴⁴. Τα ποσοστά αποπειρών ήταν υψηλότερα κατά την περίοδο 2006-2009 χωρίς να υπάρχει σαφής τάση σε σχέση με το χρόνο. Η αρνητική συσχέτιση της ανεργίας με τις απόπειρες αυτοκτονίας πιθανόν εξηγεί την αύξηση των ποσοστών αποπειρών κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο⁴⁴.

Σε συνάφεια με τα παραπάνω, άλλοι ερευνητές αναφέρουν πως, σύμφωνα με δεδομένα του ΠΟΥ, το 2009 στην Ελλάδα, που θα μπορούσε να θεωρηθεί το έτος έναρξης της οικονομικής κρίσης, ο αριθμός των αυτοκτονιών ήταν ίδιος με το 2000 και το 2006⁴⁵ ενώ αυξομειώσεις της τάξεως του 20% εμφανίζονται και σε έτη προ κρίσης, χωρίς βέβαια να αγνοείται το πρόβλημα της χαμηλής ποιότητας των ελληνικών δεδομένων⁴⁶. Τέλος, τονίζεται, επίσης, πως τα ποσοστά αυτοκτονιών τείνουν να αυξάνονται και σε ευρωπαϊκές χώρες που δεν έχουν πληγεί από την οικονομική κρίση και τη λιτότητα, όπως για παράδειγμα η Γερμανία, η Ολλανδία, η Νορβηγία⁴⁶.

Συμπεράσματα

• Η Ελλάδα βρίσκεται μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών με το χαμηλότερο προτυποποιημένο ποσοστό θνησιμότητας (0-9.02)/100.000 πληθυσμού εξαιτίας ψυχιατρικών και συμπεριφορικών διαταραχών.
• Κατά τη δεκαετία 2000-2010, με βάση τον αριθμό των εξελθόντων ασθενών με ψυχικές διαταραχές στην Ελλάδα, παρατηρείται αύξηση του ποσοστού γεροντικών και προγεροντικών οργανικών ψυχωτικών καταστάσεων κατά 77%, των συναισθηματικών ψυχώσεων κατά 34%, του συνδρόμου αλκοολικής εξάρτησης κατά 51% και της φαρμακευτικής εξάρτησης κατά 33%.
• Οι θάνατοι από αυτοκτονίες στην Ελλάδα, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, αυξάνουν σημαντικά από 377 το 2010 σε 533 το 2013. Η αύξηση μεταξύ του 2011 και 2012 ήταν 6,5% και μεταξύ του 2012 και 2013 ήταν 4,9%.
• Η Ελλάδα διαθέτει από τα χαμηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Σύμφωνα με την έκθεση Health at a Glance του 2015 του ΟΟΣΑ, το προτυποποιημένο κατά ηλικία ποσοστό αυτοκτονιών ανά 100.000 πληθυσμού για την Ελλάδα το έτος 2013 ήταν
  4,2%, ενώ ο μέσος όρος των χωρών του ΟΟΣΑ ήταν 12,0%.
•  Σε διαχρονική σύγκριση, από το 1990 έως το 2012, μεταξύ επιλεγμένων χωρών του ΟΟΣΑ, παρατηρείται πως τα ποσοστά για τη χώρα μας ήταν σημαντικά χαμηλότερα σε σχέση με αυτά των συγκρινόμενων χωρών (Εσθονία, Φινλανδία, Ουγγαρία) καθώς και του μέσου όρου του ΟΟΣΑ.
•  Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην ψυχική υγεία, και κυρίως στο ποσοστό των αυτοκτονιών, φαίνεται να επιφέρονται μέσω παραγόντων όπως η ανεργία, το μέσο εισόδημα, η οικονομική ανάπτυξη, η δημοσιονομική λιτότητα, τα γεγονότα που σχετίζονται με τη λιτότητα. Ωστόσο, η διατύπωση αιτιακών σχέσεων αποδεικνύεται περίπλοκη και συχνά είναι δύσκολο να περιγραφούν και να ερμηνευτούν οι σχετιζόμενοι μηχανισμοί.
• Τα ποσοστά αυτοκτονιών των ανδρών φαίνεται από τις έρευνες να είναι υψηλότερα έναντι των γυναικών, ενώ σε γενικές γραμμές αυξάνονται περισσότερο εν μέσω οικονομικής κρίσης.
• Πανελλαδικές επιδημιολογικές μελέτες καταγράφουν αύξηση της μείζονος κατάθλιψης από 3,3% το 2008, σε 6,8% το 2009, 8,2% το 2011 και 12,3% το 2013.
• Σύμφωνα με το πρόγραμμα ΥΔΡΙΑ (2013-2014), το 7% του πληθυσμού δήλωσε πως έχει ή είχε χρόνια κατάθλιψη, μία στις δέκα γυναίκες δήλωσε πως πάσχει ή έπασχε από χρόνια κατάθλιψη, ενώ το ποσοστό των γυναικών που δήλωσαν ότι πάσχουν από χρόνια κατάθλιψη είναι 4 φορές μεγαλύτερο από αυτό των ανδρών. Βρέθηκε πως ο επιπολασμός της χρόνιας κατάθλιψης αυξάνει με την αύξηση της ηλικίας.
• Η αύξηση του επιπολασμού της κατάθλιψης με την αύξηση της ηλικίας, επιβεβαιώθηκε και από την Έρευνα Υγείας της ΕΛΣΤΑΤ για το έτος 2014. Στη συγκεκριμένη έρευνα, κατάθλιψη δήλωσε το 4,7% του πληθυσμού, ποσοστό αυξημένο κατά 80,8% σε σχέση με το ποσοστό του 2009 (2,6%).
• Ο υψηλός βαθμός οικονομικής δυσχέρειας φαίνεται να συσχετίζεται σημαντικά με την επικράτηση της μείζονος κατάθλιψης.
•  Ενώ σε παλαιότερες έρευνες η μείζονα κατάθλιψη φαινόταν να επηρεάζει περισσότερο τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και τους άγαμους, σε πιο πρόσφατες αυτό αλλάζει και τα άτομα νεότερης ηλικίας και οι έγγαμοι φαίνονται πιο επιρρεπείς στην εμφάνιση μείζονος κατάθλιψης.
• Στο πλαίσιο της μελέτης Ε.ΜΕ.ΝΟ, που πραγματοποιήθηκε το 2014, βρέθηκε πως το ποσοστό των ατόμων με συμπτώματα κατάθλιψης ανήλθε στο 16% και εκείνων με συμπτώματα άγχους στο 24%, τα οποία είναι ανησυχητικά υψηλά και, σύμφωνα με τους ερευνητές, ενδεικτικά μεγάλης και συνεχούς διαχρονικής αύξησης. Επίσης, στο πλαίσιο της μελέτης επιβεβαιώθηκε η συσχέτιση του άγχους και της κατάθλιψης με την ανεργία.
• Αυξημένες πιθανότητες εκδήλωσης διαταραχής γενικευμένου άγχους εμφανίζονται να έχουν οι άνδρες, τα άτομα 25-44 ετών με ανώτερο μορφωτικό επίπεδο, οι έγγαμοι και οι εργαζόμενοι.

Βιβλιογραφία

1. European Commission. ECHI – European Core health Indicators.
2. European Commission. Eurobarometer 64.4. Mental Well-being. European Commission; 2010 Oct. 93 p. Special Eurobarometer 248.
3. European Commission. Eurobarometer 73.2. Mental Health.Part 1: Report. European Commission; 2010 Oct. 64 p. Special Eurobarometer 345.
4. Mylona K, Tsiantou V, Zavras D, Pavi E, Kyriopoulos J. , Determinants of self-reported frequency of depressive symptoms in Greece during economic crisis. Public Health. 2014;128(8):752-754.
5. Drydakis N. The effect of unemployment on self-reported health and mental health in Greece from 2008 to 2013: A longitudinal study before and during the financial crisis. Social Science & Medicine. 2015;128:43–51.
6. Kentikelenis A, Karanikolos M, Reeves A, McKee M, Stuckler D. Greece’s health crisis: from austerity to denialism. The Lancet. 2014;383(9918):748-753.
7. Simou E, Koutsogeorgou E. Effects of the economic crisis on health and healthcare in Greece in the literature from 2009 to 2013: a systematic review. Health Policy. 2014;115(2-3):111-119.
8. Ευθυμίου Κ, Αργαλία Ε, Κασκαμπά Ε, Μακρή Α. Οικονομική κρίση και ψυχική υγεία. Τι γνωρίζουμε για την σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα. Εγκέφαλος. 2013;50: 22-30.
9. Madianos M, Economou M, Alexiou T, Stefanis C. Depression and economic hardship across Greece in 2008 and 2009: two cross-sectional surveys nationwide. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol. 2011;46(10):943-952.
10. Economou M, Madianos M, Peppou LE, Patelakis A, Stefanis
CN. Major depression in the era of economic crisis: a replication of a cross-sectional study across Greece. J Affect Disord. 2013;145(3):308-314.
11. Οικονόμου Μ., Πέππου ΛΕ, Φουσκετάκη Σ, Θελερίτης Χ, Πατελάκης Α, Αλεξίου Τ, Μαδιανός Μ, Στεφανής Κ., Οικονομική κρίση και ψυχική υγεία: Επιπτώσεις στην επικράτηση κοινών ψυχικών διαταραχών, Ψυχιατρική. 2013;24(4):247-261.
12. Σουλιώτης Κ, Θηραίος Ε, Καϊτελίδου Δ, Παπαδάκη Μ, Τσαντίλας Π, Τσιρώνη Μ, Ψαλτοπούλου Θ., Βασικά σημεία πρότασης για τη μεταρρύθμιση της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, 2013 Σεπτ.
13. Οικονόμου Μ, Πέππου ΛΕ, Λουκή Ε, Κομπορόζος Α, Μέλλου Α, Στεφανής Κ. Γραμμή βοήθειας για την κατάθλιψη: Αναζήτηση βοήθειας σε περίοδο οικονομικής κρίσης. Ψυχιατρική. 2012;23(1):17-28.
14. Economou M, Madianos M, Peppou LE, Souliotis K, Patelakis
A, Stefanis C. Cognitive social capital and mental illness during economic crisis: a nationwide population-based study in Greece. Soc Sci Med, 2014;100:141-147.
15. Economou M, Madianos M, Peppou LE, Theleritis C, Patelakis
A, Stefanis C. Suicidal ideation and reported suicide attempts in Greece during the economic crisis. World Psychiatry. 2013;12(1):53-59.
16. Economou M, Madianos M, Theleritis C, Peppou LE, Stefanis CN. Increased suicidality amid economic crisis in Greece. The Lancet. 2011; 378(9801):1459.
17. Economou M, Madianos M, Peppou LE, Theleritis C, Stefanis CN. Suicidality and the economic crisis in Greece. The Lancet. 2012;380(9839):337.
18. Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ. Δελτίο Τύπου: Η Κατάσταση της Υγείας στην Ελλάδα του 2015: Χρόνια Νοσήματα – Πρόσβαση στο Σύστημα Υγείας- Πρόληψη. Αποτελέσματα της μελέτης ΕΜΕΝΟ. Αθήνα: Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ιατρική Σχολή; 2015.
19. «ΥΔΡΙΑ: Πρόγραμμα και στοχευόμενη δράση για την υγεία και τη διατροφή του Ελληνικού πληθυσμού: ανάπτυξη και εφαρμογή μεθοδολογίας και Αποτύπωση», http://www.hydria-nhns.gr/
20. Ελληνική Στατιστική Αρχή. Δελτίο Τύπου-Έρευνα Υγείας: Έτος 2014. Πειραιάς: Ελληνική Δημοκρατία, Ελληνική Στατιστική Αρχή; 2015.
21. Liaropoulos L. Greek economic crisis: not a tragedy for health. BMJ. 2012;345:e7988.
22. OECD. Health at a glance 2014. OECD Indicators. OECD; 2014.
23. OECD. Health at a Glance 2015: OECD Indicators. Paris: OECD Publishing; 2015.
24. WHO. Global Health Observatory data repository.
25. Rachiotis G, Stuckler D, McKee M, Hadjichristodoulou C. What has happened to suicides during the Greek economic crisis? Findings from an ecological study of suicides and their determinants (2003–2012). BMJ. 2015;5(3):e007295.
26. Γιωτάκος Ο, Τσουβέλας Γ, Κονταξάκης Β. Αυτοκτονίες και υπηρεσίες παροχής ψυχικής υγείας στην Ελλάδα. Ψυχιατρική. 2012;23(1):29-38.
27. Γιωτάκος Ο, Καράμπελας Δ, Καυκάς, Α. Επίπτωση της οικονομικής κρίσης στην ψυχική υγείας στην Ελλάδα. Ψυχιατρική. 2011;22(2):109-119.
28. Σταυριανάκος Κ, Κονταξάκης Β, Μουσσάς Γ, Παπλός Κ,Παπασλάνης Θ, Χαβάκη-Κονταξάκη Μ, Παπαδημητρίου ΓΝ. Απόπειρες αυτοκτονίας στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης στην Αθήνα. Ψυχιατρική. 2014;25(2):104-110.
29. Kontaxakis V, Papaslanis T, Havaki-Kontaxaki B, Tsouvelas G, Giotakos O, Papadimitriou GΝ. Suicide in Greece: 2001-2011. Psychiatriki. 2013;24(3):170-174.
30. Branas CC, Kastanaki AE, Michalodimitrakis M, Tzougas J, Kranioti EF, Theodorakis PN, Carr BG, Wiebe DJ. The impact of economic austerity and prosperity events on suicide in Greece: a 30-year interrupted time-series analysis. BJM. 2015;5(1):e005619.
31. Antonakakis N, Collins A. The impact of fiscal austerity on suicide: On the empirics of a modern Greek tragedy. Social Science & Medicine. 2014;112:39–50.
32. Kondilis E, Giannakopoulos S, Gavana M, Ierodiakonou I, Waitzkin H, Benos A. Economic crisis, restrictive policies, and the population’s health and health care: the Greek case. Am J Public Health.2013;103(6):973-979.
33. Kentikelenis A, Karanikolos M, Papanicolas I, Basu S, McKee M, Stuckler D. Health effects of financial crisis: omens of a Greek tragedy. The Lancet. 2011;378(9801):1457-1458.
34. Economou M, Madianos M, Peppou LE, Theleritis C, Stefanis
CN. Suicidality and the economic crisis in Greece. The Lancet. 2012;380(9839):337.
35. Vrachnis N, Vlachadis N, Iliodromiti Z, Valsamakis G, Creatsas G. Austerity and health in Greece. Lancet. 2014;383(9928);1543-1544.
36. Kondilis E, Ierodiakonou I, Gavana M, Giannakopoulos S, Benos A. Suicide mortality and economic crisis in Greece: men’s Achilles’ heel. J Epidemiol Community Health. 2013;67(6):e1.
37. Kentikelenis A, Karanikolos M, Papanicolas I, Basu S, McKee M, Stuckler D. Health and the financial crisis in Greece – Author’s reply. The Lancet. 2012;379(9820):1002.
38. Ελληνική Δημοκρατία. Ελληνική Στατιστική Αρχή. Δελτίο Τύπου: Αιτίες θανάτων έτους 2012. Πειραιάς: Ελληνική Στατιστική Αρχή; 2014.
39. Ελληνική Δημοκρατία. Ελληνική Στατιστική Αρχή. Δελτίο Τύπου: Αιτίες θανάτων έτους 2013. Πειραιάς: Ελληνική Στατιστική Αρχή; 2014.
40. Kentikelenis A, Karanikolos M, Reeves A, McKee M, Stuckler D. Austerity and health in Greece – Author’s reply. The Lancet.2014;383(9928):1544-1545.
41. Fountoulakis KN, Savopoulos C, Siamouli M, Zaggelidou E, Mageiria S, Iacovides A, Hatzitolios A. Trends in suicidality amid the economic crisis in Greece. Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci. 2013;263(5):441-444.
42. Fountoulakis KN, Grammatikopoulos IA, Koupidis SA, Siamouli M, Theodorakis PN. Health and the financial crisis in Greece. The Lancet. 2012;379(9820):1001-1002.
43. Fountoulakis KN, Siamouli M, Grammatikopoulos IA, Koupidis SA, Theodorakis PN. Suicidality and the economic crisis in Greece –Authors’ reply. The Lancet. 2012;380(9839):337-338.
44. Fountoulakis KN, Savopoulos C, Apostolopoulou M, Dampali R, Zaggelidou E, Karlafti E, Fountoukidis I, Kountis P, Limenopoulos V, Plomaritis E, Theodorakis P, Hatzitolios AI., Rate of suicide and suicide attempts and their relationship to unemployment in Thessaloniki Greece (2000-2012). J Affect Disord. 2015;174:131-136.
45. Ευθυμίου Κ, Αργαλία Ε, Κασκαμπά Ε, Μακρή Α., Οικονομική κρίση και ψυχική υγεία. Τι γνωρίζουμε για την σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα, Εγκέφαλος, 2013;50: 22-30.
46. Fountoulakis KN, Theodorakis P N., Austerity and health in Greece. The Lancet. 2014; 383(9928):1543.

διαβάστε ακόμα

Η Υγεία Των Ελλήνων Στον "Καθρέφτη"

διαβάστε ακόμα

Βελτιώνοντας Το Σύστημα Υγείας