Ο Δημήτρης Καιρίδης είναι καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
—
Το ζήτημα της μετανάστευσης γίνεται πολιτικά ολοένα και πιο σημαντικό στις δυτικές κοινωνίες. Στις ΗΠΑ η μετεωρική άνοδος της υποψηφιότητας του Ντόναλντ Τραμπ για την Προεδρία βασίστηκε στην ακραία αντι-μεταναστευτική του ρητορική. Στη Μεγάλη Βρετανία η συζήτηση περί Brexit, ενόψει του προγραμματισμένου δημοψηφίσματος για την παραμονή της χώρας στην Ε.Ε., επικεντρώνεται στο μεταναστευτικό, το οποίο συσπειρώνει όλες τις ευρωσκεπτικιστικές δυνάμεις. Στη Γερμανία οι εκλογές σε 3 κρατίδια τον προσεχή Μάρτιο μπορεί να επιτρέψουν στο AfD, ένα σκληρό δεξιό κόμμα, να εισέλθει στα τοπικά κοινοβούλια με διψήφια ποσοστά, χάρη στην κριτική που ασκεί στην πολιτική της καγκελαρίου Άνγκελας Μέρκελ στο μεταναστευτικό. Στη Γαλλία, η Μαρίν Λεπέν πρώτευσε στον πρώτο γύρο των πρόσφατων περιφερειακών εκλογών. Σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως στην Ολλανδία, ακροδεξιά, αντι-μεταναστευτικά κόμματα έρχονται πρώτα σε δημοσκοπήσεις ασκώντας αφόρητη πίεση στα μετριοπαθή κόμματα που κυριάρχησαν μεταπολεμικά. Τέλος, οι άλλοτε συμπαθητικές χώρες του Βίσεγκραντ στα ανατολικά έχουν συγκροτήσει ένα σκληρό αντιμεταναστευτικό μπλοκ στο εσωτερικό της Ε.Ε., με πρωτεργάτη τον Ούγγρο πρωθυπουργό Βίκτωρ Ορμπάν και συνοδοιπόρο την νέα κυβέρνηση της Πολωνίας και τον λαϊκιστή πρόεδρο της Τσεχίας.
Γιατί το μεταναστευτικό προκαλεί τόσες εντάσεις;
Γιατί το μεταναστευτικό προκαλεί τόσες εντάσεις, ακόμα και σε χώρες, όπως οι πρώην ανατολικο-ευρωπαϊκές, που δεν έχουν δεχθεί σημαντικές μεταναστευτικές ροές; Ένας βασικός λόγος έχει να κάνει με το γεγονός ότι ο μετανάστης σωματοποιεί με ξεκάθαρο τρόπο το διαφορετικό και γι’ αυτό συγκεντρώνει τον φόβο και προκαλεί την αντίδραση της κατά τεκμήριο συντηρητικής πλειοψηφίας στις κοινωνίες υποδοχής. Άλλοι λόγοι έχουν να κάνουν με την πίεση που υφίστανται τα μικροαστικά και εργατικά στρώματα στις δυτικές κοινωνίες από την παγκοσμιοποίηση και την αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων, τη χρεοκοπία του «πολυπολιτισμικού» μοντέλου ενσωμάτωσης των μεταναστών, τη σύνθεση των νέων ροών που προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από μουσουλμανικές χώρες και αφορούν ως επί το πλείστον νεαρούς άνδρες, οι οποίοι, κατά τεκμήριο, έχουν αυξημένα ποσοστά παραβατικότητας, την ιδεολογική ισχύ ανελεύθερων και εθνικιστικών ιδεολογιών και την τρέχουσα αποδυνάμωση του «ευρωπαϊσμού» όπως αυτός εκπροσωπείται από ένα κουρασμένο και, συχνά, αναποτελεσματικό πολιτικό κατεστημένο.
Όμως η μετανάστευση αποτελεί μια πραγματικότητα που έχει να κάνει με την επιτάχυνση της παγκοσμιοποίησης αλλά και την ίδια την επιτυχία του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής, ο οποίος παραμένει το πρότυπο για εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων στην ευρωπαϊκή περιφέρεια. Η Ευρώπη και η Ελλάδα όχι μόνο δεν μπορούν να κλείσουν τα μάτια τους στην πραγματικότητα αυτή αλλά μπορούν να ωφεληθούν από μια αποτελεσματική μεταναστευτική πολιτική που θα αναζωογονούσε τους γερασμένους πληθυσμούς τους. Στα πλαίσια αυτά, η χώρα μας χρειάζεται να προστατεύσει τα σύνορα της, να προσφέρει την -και νομικά- επιβεβλημένη προστασία στους πρόσφυγες, να επιτρέψει μια ανοιχτόκαρδη οδό νόμιμης μετανάστευσης και απόδοσης της ελληνικής ιθαγένειας και, τέλος, να αναπροσαρμόσει αντίστοιχα την εκπαιδευτική και όσες άλλες πολιτικές εμπλέκονται στη διαδικασία ενσωμάτωσης των μεταναστών. Ένας τέτοιος συνδυασμός θα ήταν μια ακροβασία ρεαλιστικού φιλελευθερισμού, μακριά από ιδεοληψίες και εύκολες καταγγελίες, σε μια κοινωνία που δεν έλκεται πάντα ούτε από τον ρεαλισμό ούτε από τον φιλελευθερισμό.
Σύμφωνα με την έρευνα «Τι Πιστεύουν Οι Έλληνες» συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων θεωρεί τον αριθμό των μεταναστών υπερβολικό.
Στις σύγχρονες αναπτυγμένες δημοκρατίες κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση της όποιας πολιτικής παίζει η κοινή γνώμη. Η έρευνα της διαΝέοσις για το «Τι πιστεύουν οι Έλληνες» παρέχει πολύτιμα στοιχεία για τις πεποιθήσεις της σημερινής ελληνικής κοινωνίας. Σύμφωνα με αυτά, η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων θεωρεί τον αριθμό των μεταναστών υπερβολικό, ενώ μεγάλες πλειοψηφίες τους συνδέει με την αύξηση της εγκληματικότητας, της ανεργίας και δεν τους αναγνωρίζει ούτε καν τη συμβολή τους στην επίλυση του δημογραφικού, όταν θα έπρεπε να είναι γνωστό ότι 1 στις 4 γεννήσεις στην Ελλάδα προέρχεται από πολίτες τρίτων χωρών. Ταυτόχρονα, μόνο 1 στους 4 θεωρεί ότι οι παράνομοι μετανάστες θα πρέπει να ενσωματωθούν στην ελληνική κοινωνία.
Ωστόσο, 6 στους 10 αναγνωρίζουν ότι ο ρατσισμός είναι πρόβλημα για την κοινωνία μας, 3 στους 4 πιστεύουν ότι υπάρχει ρατσιστική βία, η οποία μάλιστα βρίσκεται σε έξαρση τα τελευταία χρόνια, 6 στους 10 τη θεωρούν αδικαιολόγητη (ενώ 4 στους 10 τη θεωρούν δικαιολογημένη). 3 στους 4 πιστεύουν ότι τα παιδιά των νόμιμων μεταναστών που έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα πρέπει να παίρνουν αμέσως την ελληνική υπηκοότητα, άποψη την οποία δεν υιοθετεί ο Έλληνας νομοθέτης και την οποία έκρινε το Συμβούλιο Επικρατείας ως αντισυνταγματική, ακόμα και μετά από κάποια χρόνια φοίτησης σε ελληνικό σχολείο!
Εξίσου ενδιαφέροντες είναι οι απόψεις των Ελλήνων σε άλλα ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το σύμφωνο συμβίωσης των ομόφυλων ζευγαριών είναι αποδεκτό από 6 στους 10, ο γάμος ομοφυλοφίλων από σχεδόν 4 στους 10 αλλά η υιοθεσία από ομοφυλόφιλους από 2 στους 10. Στα ζητήματα αυτά υπάρχει σημαντική απόκλιση στη βάση της ηλικίας, του μορφωτικού επιπέδου και του εισοδήματος των ερωτηθέντων.
Η ελληνική κοινωνία δεν επιθυμεί τη νομιμοποίηση της χρήσης των μαλακών ναρκωτικών σε ποσοστό 70%, παρόλο που οι Έλληνες συνεχίζουν να πρωτεύουν στην κατανάλωση προϊόντων καπνού και να διαθέτουν ίσως το πιο χαλαρό πλαίσιο χρήσης καπνού και αλκοόλ στον κόσμο.
Ταυτόχρονα, οι Έλληνες πιστεύουν στον Θεό σε ποσοστό 83,5%, η θρησκεία είναι σημαντική στη ζωή τους σε ποσοστό 64,9% αλλά προτιμούν η Εκκλησία να αυτοχρηματοδοτείται σε ποσοστό 72,9%. 6 στους 10 Έλληνες δεν ενοχλούνται από την ανέγερση τζαμιών, ίσως γιατί δεν έχει υπάρξει καμία τέτοια ανέγερση μέχρι σήμερα. Τέλος, 65,7% των ερωτηθέντων παραμένουν προσκολλημένοι στο jus sanguinis, που αποτελούσε μέχρι πρόσφατα την αποκλειστική βάση της ελληνικής νομοθεσίας για την απόδοση ιθαγένειας, αλλά 49,5% υιοθετούν το πιο φιλελεύθερο jus soli.
Στο σημείο αυτό αξίζουν δυο επισημάνσεις και ένα καταληκτικό συμπέρασμα. Η πρώτη έχει να κάνει με την αναμενόμενη διαφοροποίηση των απαντήσεων ανάλογα με την κομματική προτίμηση του ερωτώμενου αλλά και το κοινωνιολογικό του προφίλ. Οι ψηφοφόροι της Χρυσής Αυγής και δευτερευόντως των ΑΝΕΛ ξεχωρίζουν για τις αντι-μεταναστευτικές τους απόψεις. Οι ψηφοφόροι της Νέας Δημοκρατίας εμφανίζονται πιο θρήσκοι, ίσως γιατί είναι ταυτόχρονα και μεγαλύτερης ηλικίας.
Η δεύτερη επισήμανση έχει να κάνει με την επαναληπτική έρευνα το Νοέμβριο του 2015, η οποία δεν αποτυπώνει κάποια σκλήρυνση των θέσεων της ελληνικής κοινωνίας στο μεταναστευτικό, παρά την έκρηξη του προβλήματος κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Αν μη τι άλλο, η πιο πρόσφατη έρευνα αποτυπώνει το παράδοξο της μερικής χαλάρωσης της στάσης της κοινής γνώμης στο ζήτημα αυτό.
Έτσι προκύπτει το συμπέρασμα ότι η στάση της κυβέρνησης και της πολιτικής εξουσίας εν γένει παίζει έναν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Η φιλο-μεταναστευτική ρητορική της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ διαμόρφωσαν ένα πιο θετικό πλαίσιο, παρά την έκρηξη των μεταναστευτικών ροών. Το ίδιο ισχύει και με την ψήφιση στη Βουλή, με μεγάλη πλειοψηφία, του συμφώνου συμβίωσης. Με άλλα λόγια, η πολιτική ηγεσία δεν παρακολουθεί μόνο την κοινή γνώμη αλλά συχνά την καθοδηγεί, ιδίως σε ζητήματα περίπλοκα, όπου η σύγκρουση αξιών και συμφερόντων, καθιστά τον μέσο πολίτη συχνά αμήχανο, εν αναμονή των όποιων πολιτικών πρωτοβουλιών.
διαβάστε ακόμα
Τι Πιστεύουν Οι Έλληνες: Μια Έρευνα
Η ελληνική κοινωνία είναι μια συντηρητική κοινωνία. Πιστεύει στον Θεό και δεν θέλει τη μετανάστευση. Ωστόσο, δεν είναι πιο συντηρητική από άλλες ευρωπαϊκές κοινωνίες, ενώ επιδεικνύει έναν ρεαλισμό σε μια σειρά ζητημάτων όπως τα δικαιώματα των ομόφυλων ζευγαριών, των μουσουλμάνων ή των παιδιών που γεννήθηκαν στην Ελλάδα από μετανάστες, που είναι πιο προωθημένος από αυτόν που έχει παραδοσιακά υιοθετήσει η πολιτική ηγεσία. Παρά την κρίση και την όξυνση των πολιτικών και κοινωνικών αντιπαραθέσεων που αυτή επέφερε, η πλειοψηφία των Ελλήνων συνεχίζει να ασπάζεται ένα ευρωπαϊκό κεκτημένο, που στη βάση του είναι φιλελεύθερο παρά τις όποιες εκπτώσεις του, κάτι που τη διαφοροποιεί από τον περίγυρό της.
